ترجمه قرآن به فارسی (3)

ترجمه قرآن به فارسی (3)

محمد خامه گر

سوره مائده از قران کوفی ( قرن 5 هـ.ق)

این ترجمه از نسخه های خطی کتابخانه آستان قدس رضوی و متعلق به قرن پنجم هجری است که در 286 صفحه به خط کوفی با ترجمه زیر نویس فارسی ثبت شده است .آن مقدار از این ترجم? کهن که به جای مانده است از آیه 128 سوره نساء تا آیه 84 سوره اعراف است . سوره مائده از این اثر به همت دکتر احمد علی رجائی در سال 1350 با عنوان "سوره مائده از قران کوفی کهن با ترجمه استوار پارسی" به طبع رسیده است. در این نسخه ترجمه کلمات قرانی در زیر هر کلمه به پارسی آمده است و هرجا نیاز به توضیح بوده توضیح را غالبا زیر ترجمه قرار داده است تا ترجمه تحت اللفظی کاملاٌ لغت به لغت محفوظ بماند.[1] در این ترجمه بیشتر از معادل های فارسی و واژه ها و اصطلاحات قرآنی استفاده شده و تعداد واژه های عربی آن بسیار کم است.[2] علیرغم آنکه این ترجمه معمولا یک ترجمه مستقل از قران به شمار می آید اما یکی از محققان معاصر پس از مقایسه آن با ترجمه و تفسیر طبری،آن را رونویس از ترجمه قران در تفسیر طبری دانسته است که بیشتر به کار تصحیح ترجمه رسمی می آید.[3]

تفسیر نسفى:( قرن 6-هـ.ق)

این تفسیر اثر ابوحفص نجم الدین عمر نسفى، فقیه و مفسر قرن پنجم هجرى است (538-462 ه .ق) ویژگى مهم این ترجمه در درجه نخست در سبک نگارش آن است که از نثر مسجع بهره جسته است و در مرحله بعد در افزودن برخى نکات تفسیرى به ترجمه است. این کتاب از لحاظ زبان‏شناسى و بررسى واژگانى به سبب نثر کهن و زیبائى که دارد مورد توجه است.[4] از نظر واژگان و تعبیرات اصیل بقدری غنی است که می تواند پشتوانه فرهنگستان زبان و ادب فارسی باشد.[5]

کشف الاسرار و عده الابرار: (م 520 هـ.ق)

این تفسیر که معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصارى است توسط ابوالفضل رشید الدین میبدى (م 520 ه) نگاشته شده است. در این تفسیر معانى و مفاهیم آیات قرآن در سه نوبت بیان مى‏گردد که نوبت اول آن ترجمه دقیقى از قرآن است. برخى قرآن پژوهان این اثر را از جهاتى اوج تحول ترجمه به شمار آورده‏اند که آن را تنها با تفسیر ابوالفتوح رازى قابل مقایسه دانسته‏اند.[6] توجه ویژه میبدى به فارسى نویسى و گزینش واژه‏هاى معادل براى کلمات عربى در این اثر در خور تحسین است.

ترجمه ابوالفتوح رازى:( 533 هـ.ق)

"روض الجنان و روح الجنان معروف به تفسیر ابوالفتوح رازى از حسین بن على بن محمدبن احمد نیشابورى" (م 550 ه) است. این تفسیر در سده ششم قمرى و پیش از سال 533 قمرى تألیف شده است. .در این اثر، پیش از تفسیر آیات ابتدا ترجمه‏اى تحت اللفظى و بدون توجه به تفسیر ارائه شده است..

این تفسیر، از لحاظ اشتمال بر فوائد لغوى و دستورى و نثر ساده و روان، ارزش و اهمیت فراوانى دارد. سبک نثر آن کهنه و به شیوه کتب علمى و اخلاقى سده پنجم هجری است و مشتمل بر بسیارى از واژه‏ها و تعبیرات و ترکیباتى است که در نوشته‏هاى دیگر هم دوره آن کمتر توان جست.[7] در سال 1380 ترجمه آیات این تفسیر با عنوان "قرآن کریم با ترجمه ابوالفتوح رازى" توسط محمد مهیار تنظیم شد و توسط مؤسسه مطبوعاتى دینى قم به چاپ رسید.

تفسیر بصائر یمینى:( 552 هـ.ق)

ترجمه و تفسیر بصایر یمینى، تفسیرى از همه قرآن مجید با ترجمه آیات به فارسى روان و استوار است از معین الدین محمد بن محمود نیشابورى. این تفسیر از قرن ششم و حدود سال 552 ه.ق به جاى مانده است. از آنجا که نثر کتاب با دستور زبان فارسى انطباق بیشتر یافته است این اثر را دنباله تحول ترجمه به شمار آورده‏اند.[8] از نظر واژگان نیز انبوهی کلمه فارسی کهن در بر دارد که در مواردی شکل صرفی یا پیشوند و پسوند های کهن آنها تغییر کرده است.[9]

ترجمه قرآن رى( 556 هـ.ق)

این ترجمه تحت اللفظى متعلق به سال 556 قمرى است و ترجمه آیات در بین سطرها نوشته شده است، این ترجمه به دست ابوعلى بن حسن بن محمد بن حسن خطیب در قریه کهکابر رى تحریر شده است.[10] ترجمه استوار و دقیق این اثر که نشانه هاى بارزى از لهجه رازى در قرن ششم هجرى را دربردارد از مشخصه هاى این اثر است، هرچند این ترجمه ، ترجمه ای تحت اللفظى است. با این همه مترجم در بسیارى از موارد ترجمه اى آزاد از قرآن ارائه داده است.[11]

قران آکادمی تاجیکستان (قرن 7 هـ.ق)

این نسخه با شمار? 5570 در انستیتوی شرق شناس و میراث خطی آکادمی علوم تاجیکستان نگهداری می شود . این اثر که دارای 526 صفحه است و شامل اکثر آیات قران است. دکتر گرمارودی که بخشی از این ترجمه را باز نویسی و تصحیح کرده معتقد است با توجه به ویژگی های ظاهری و زبانی این نسخه نباید فاصله آن به ما از هشت قرن کم تر باشد.[12] بنابراین نظر، تاریخ کتابت این اثرحداکثر قرن هفتم هجری است.وی بخشی از ویژگی های این ترجمه را که قدمت آن را می رساند در 14 بند بر شمرده است از جمله می توان به کار برد لغات مهجور مانند کلمه" چپلک "بجای" نطفه" و رعایت ساختار زبان عربی در جمع بستن کلمات و هماهنگی صفت و موصوف اشاره کرد.[13] این اثر بسیار بدیع که دارای فواید زبان شناختی ارزشمندی است ترجمه ای کاملاٌ تحت اللفظی است و ساختار زبان عربی را در جمله بندی رعایت کرده است.

قرآن مترجم 315 6 (قرن 7 هـ.ق)

قران مترجم 6315 آستان قدس رضوی،شامل نصف قران مجید یعنی از ابتدای سور? فاتحه تا پایان سور? کهف است.این ترجمه دارای نثری سلیس و روان است و به ترجمه های تاریخ­دار کهن شباهت فراوان دارد. از این رو است که آن را در مجموع? قرآن­های ترجمه شده در قرن هفتم به حساب آورده اند.[14] این نسخه به سبب برخورداری از خطی خوانا و زیبا و لهجه و تلفظی کهن اهمیت خاصی دارد. تلفظ برخی از کلمات مستعمل امروزی نیز در حوزه کتابت این ترجمه نمایان است.[15]

شریف لاهیجی ( 1086 هـ . ق )

تفسیر شریف لاهیجی در قرن یازدهم هجری توسط بهاءالدین محمد بن شیخ علی شریف لاهیجی تالیف شده است او از دانشوران شیعی امامی است این تفسیر را در سال 1086 هـ . ق به رشته تحریر در آورده است.[16]

وی هدف خود را از نگارش این اثر ارائه تفسیری ساده و مورد اعتماد در مذهب امامیه برای برادران ایمانی می داند که شواغل و موانع روزگار آنها را محروم از تحصیل علوم دینی کرده و خود را نیازمند به ترجمه قرآن می دانند اما در حقیقت این کتاب ترجمه نیست و مباحث آن فراتر از ترجمه است.[17] روش مفسر بدین گونه است که هر آیه را به عبارات کوتاه تقسیم می کند و پس از ترجمه به تفسیر مختصر آن می پردازد. ترجمه آیات نه مقید به لفظ و پایاپای کلمات است نه از چهار چوب کلمات خارج شده و شکل تمام و کامل تفسیر را پیدا می کند. عبارات ساده و روان و خالی از تعقید آن برای همگان قابل درک است.[18]

قرآن مترجم شماره 1089 (759 هـ.ق)

دربخش نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی قرآن دستنویسی به شماره 1089 از مترجمی ناشناخته وجود دارد. این اثر که برآن تاریخ 759 هجری قمری درج شده است، ترجمه ای کامل از قرآن کریم در 953 صفحه می باشد که توسط محمد بن ابراهیم بن محمد ملقب به منجم الثوری کتابت شده است .

این اثر ترجمه ای محکم و استوار و خالص از قرآن و به روش تحت اللفظی است.[19] البته چون مترجم تعمد داشته که تا سر حدّ امکان تمام کلمات قرآنی را به فارسی برگرداند، گاه مجبور شده کلمات قرآنی ای را که در فارسی، معادل نداشته با یک عبارت و گاه یک جمله معنی کند.[20] ترجمه ذیل آیات مشخص نیست که از کاتب است و یا از روی نسخه ای قدیمتر، گر چه پاره ای از قرائن نشان می دهد که زبان این ترجمه باید به دوره های مقدم بر زبان کتابت متعلق باشد.[21] مترجم غیر از مواقعی که مفرّی نداشته توضیحات تفسیری داخل شده در متن ترجمه ندارد. البته حواشی تفسیری در حاشیه برخی آیات دارد. از جمله در حاشیه آیه 2 سوره مجادله، ظهار را توضیح می دهد.[22] و در مؤخره کتاب، جدول اسماء الله را نیز دارد.[23]

تفسیر گازر(قرن 9 هـ.ق)

تفسیر گازر یا "جَلاء الاذهان و جِلاء الاحزان،" تالیف شیخ ابوالمحاسن حسین بن حسن جرجانى از دانشمندان شیعى قرن نهم یا دهم هجرى است. این تفسیر و ترجمه در واقع تلخیص تفسیر ابوالفتوح رازى است، که از نثرى روان و پخته برخوردار است. مى‏توان گفت از قرن چهارم تاهشتم، او در شمار معدود کسانى است که بخشى از آیات الهى را به فارسی روان - نه به صورت معادل‏یابى وحفظ ساختار عربى- ترجمه کرده است.[24] البته در این تفسیر به همان اندازه که عبارات فارسی تر شده اند ، کلمات عربی گردیده اند.[25]

تفسیر مواهب علیه (899 هـ.ق)

تفسیر مواهب علیه معروف به "تفسیر حسینى" اثر حسین کاشفى سبزوارى متعلق به قرن دهم هجری است و تاریخ تألیف آن را 899 قمرى ذکر کرده‏اند. در قسمت های ترجمه ای این اثر ، شباهت هایی با ترجمه های کهن هست ، اما هیچگاه تقلید در کار نیست . ازنظر ساختار تابع نحو عربی است.[26] و از نظر واژگان گرایش او به کاربرد کلمات عربی بیش از ترجمه های گذشته است.

ترجمه فارسی مخدوم نوح (قرن 10)

این ترجمه که به قلم مخدوم لطف الله بن مخدوم نعمت الله ، معروف به مخدوم نوح(911ـ 998ه.ق)انجام گرفته است نخستین ترجمه قران در شبه قاره هند است که حدود دویست سال پیش از ترجمه شاه ولی الله دهلوی صورت گرفته است.[27] مترجم در این اثر به بیان نکات تفسیری توجه ویژه ای داشته است و تقریباٌ در تمامی آیات نکات تفسیری و توضیحی را در لابلای ترجمه و البته بین هلالین، بیان کرده است.(همان،143)مثلا ٌ در ترجمه "و الفجر" نوشته است: بحق صبح (یا نماز صبح،یا صبح اول محرم یا ذی الحجه) از ویژگی های این ترجمه،روانی و سادگی آن است مترجم مطالب را با زبانی بسیار سهل و آسان ارائه کرده است.[28] این ترجمه از طرف انجمن ادبی هند،به مناسبت آغاز پانزدهمین قرن هجری به کوشش ابو سعید غلام مصطفی قاسمی انتشار یافته است.

تفسیر و ترجمة الخواص(946 هـ.ق)

تفسیر و ترجمة الخواص از ابوالحسن على بن حسن زواره‏اى (متوفى نیمه دوم قرن 10 قمرى) که در تاریخ 946 قمرى تألیف آن پایان یافته است. زواره ای هم در ترجمه قرآن و هم در تفسیر آن از تفسیر "مواهب علیه" کاشفى استفاده کرده است و روایات و احادیث شیعى بر آن افزوده است. از آنجا که تا زمان وى در هیچ تفسیرى این مقدار روایت حدیث شیعى گرد نیامده، این اثر را می توان نخستین تجلیگاه عقاید و گرایشهاى شیعیان سده نهم و دهم دانست.[29]

ترجمه و تفسیر منهج الصادقین: (980 هـ.ق)

تفسیر منهج الصادقین تفسیر مختصرى است از قرآن کریم که توسط مولى فتح الله کاشانى (متوفى 988 ق) نگاشته شده است. پس در این تفسیر کار استاد خود علی بن حسن زواره­ای بر تفسیر مواهب علیه را تکمیل کرده و بر جنبه های شیعی آن تا سر حد امکان افزوده است.[30] روش مؤلف در نگارش تفسیر آن است که پس از ذکر بخشى از یک آیه ، ترجمه واژه های آن را همراه با اضافات تفسیرى بیان مى‏کند و در مواردى نیز به تفصیل نکات تفسیرى یا ادبى یا شأن نزول را بیان مى‏نماید. بخش ترجمه این تفسیر تا حد زیادی پیرو نثر کاشفی در مواهب علیه است یعنی واژگان فارسی و ساختار عربی، اما وی در همه جا از مواهب علیه پیروی ننموده است بلکه گاهی کلمات ترجمه را تغییر داده و بیشتر عربی کرده است. گاه نیز، سراسر عبارت را از نو نگاشته است.[31]

ترجمه جمال الدین محقق خوانساری (قرن 12هـ.ق)

یکی از ترجمه های دقیق تحت اللفظی از قران کریم ترجمه آیت الله جمال الدین محقق خوانساری(متوفی 1125 ه.ق)است.او که مجتهدی اصولی و حکیمی متکلم و اهل دقت بود ترجمه ای بسیار متقن از قران کریم ارائه کرده است.[32] در این اثر واژه های قرانی با توجه به ریشه آن ها ترجمه شده است و ترجمه هر آیه درست مطابق با متن قران، واژه به واژه بلکه حرف به حرف معنی شده است.و اگر در جاهائی اندک یک یا دو واژه به عنوان توضیح افزوده شده است این واژگان توضیحی ،پس از ویراستاری میان پرانتز گذارده شده است تا ترجمه از توضیح مشخص وجدا باشد. اخیراً این ترجمه به همت محمد رضا انصاری محلاتی از روی نسخه ای که بیش از یک قرن پیش در هندوستان به چاپ رسیده ، تصحیح و تدقیق شده است. [33]

ترجمه شاه ولى الله دهلوى ( متوفى 1176 هـ.ق)

یکی از ترجمه های فارسی قرآن که پرتیراژترین ترجمه قرآن در کشورهاى پاکستان و هند است ترجمه شاه ولی الله دهلوی (1114- 1176 هـ.ق) با عنوان «فتح الرحمن فى ترجمة القرآن» است. این ترجمه یکى از روان‏ترین ترجمه‏هاى کهن پارسى از قرآن کریم است. اگرچه ترجمه تحت اللفظى است اما افزوده‏هاى تفسیرى مانند: شأن نزول آیات و بیان مقصود از برخى مفردات نیز در حاشیه .و متن آن مشاهده مى‏شود. همسانى تعبیرات در ترجمه مفردات و جملات مشابه در حد بسیار بالائى مورد توجه مترجم قرار گرفته، به گونه‏اى که این ترجمه را از این لحاظ به یک نمونه بى‏بدیل در ترجمه کهن تبدیل کرده است.[34] اسلوب و زبان ترجمه ساده و روان است ولى به دلیل آنکه این ترجمه حدوداً دو قرن و نیم انجام گرفته از نثر قدیمى برخوردار است.[35]

ترجمه بصیر الملک (1270 هـ.ش)

میرزا محمد طاهر مستوفی کاشانی ملقب به بصیر الملک (1249 – 1330 هـ ق) از رجال فرهنگی دربار ناصر الدین شاه بود . از وی در حوالی سال 1311 هـ.ق (مقارن با 1270 هـ.ش) ترجمه ای از قرآن کریم چاپ کرده است.[36] این ترجمه که پس از انتشار به عنوان قرآن بصیر الملکی معروف شد سال ها مورد توجه و استقبال بوده است.[37] روش این ترجمه تحت اللفظی و تا حدودی روان است و تطبیق ترجمه با اصل آیه به طور نسبی رعایت شده است . این ترجمه اضافات و توضیحاتی را در میان متن همراه دارد که از اصل ترجمه تفکیک نشده است.[38]

نقل شده که این ترجمه زیر نظر مرحوم الهی قمشه ای (متولد 1318 هـ.ق نوشته شده است. اما با توجه به آنکه ایشان در آن زمان تنها 7 سال داشته اند این سخن نمی تواند درست باشد.

ترجمه صفی علی شاه ( 1308 هـ.ق)(1276 هـ.ش)

تفسیر صفی علی شاه تنها تفسیر منظوم کامل قران است. مفسر و سراینده این تفسیر مرحوم میرزا حسن ملقب به صفی علی شاه از عرفای بنام شیعه است. وی کل این تفسیر را طی دو سال یعنی از 1306 تا 1308 هجری قمری به نظم آورده است. در این اثر دو ترجمه قران یکی به نثر و دیگری به نظم وجود دارد.ترجمه منثور آن ترجمه ای تحت اللفظی و نسبتا دقیق است و در زیر متن عربی آیات شریفه قرار گرفته است.[39]

ترجمه فارسی افغانی(1323 هـ.ق)( 1282 هـ.ش)

ترجمه فارسی افغانی نام ترجمه ای همراه با تفسیر است که به کوشش گروهی از قران پژوهان افغانستان بر مبنای ترجمه و تفسیر اردو انجام گرفته است.[40] گر چه این ترجمه تحت اللفظی و واژه به واژه است اما به دلیل آنکه ترجمه پاره ای از آیات آن شرح و تفسیر نیز همراه دارد به نام تفسیر کابلی شهرت یافته است. نویسنده این اثر محمود حسن دیوبندی و شبیر احمد دیو بندی است . چاپ نخست این اثر به گفته ناشر افغانی در سال ( 1323 ه. قمری ) زیر نظر هیأتی از علمای جید این کشور به فارسی برگردانده و در پنج مجلد چاپ شده است.[41]

ترجمه انتشارات معراجی ( 1282 هـ.ش)

قرآن مجید با ترجمه فارسی از مترجمی ناشناس در سال 1323 ق، (1282 هـ.ق) توسط انتشارات معراجی ( معراج محمدی) در تهران منتشر شده است .این ترجمه به روش تحت اللفظی و سبکی ساده به نگارش در آمده است. حجم توضیحات تفسیری آن متوسط و جدا شده از متن و در حاشیه قرآن ذکر شده اند. در حاشیه شمه ای از تفسیر و برخی مباحث علوم القرآن مانند شأن نزول ، خواص و عدد آیات و ... آمده است . نیز در حاشیه برخی ختومات قرآنی، روایات مربوطه، دو رساله در تجوید و راهنمایی برای استخاره درج شده است. به دلیل آنکه مترجم روش ترجمه تحت اللفظی را برگزیده است نثر ترجمه تا حدی از نثر معیار دور شده است و شیوائی و روانی خود را از دست داده است.

تفسیر روان جاوید ( 329 1 هـ.ش)

روان جاوید تفسیر و ترجمه کل قرآن در 5 جلد اثر میرزا محمد ثقفی تهرانی (1277 – 1363 ش) است.این تفسیر به زبان ساده و متناسب با فهم توده مردم نگاشته شده و از وارد شدن به مباحث فنی و ادبی پرهیز کرده است.[42] ترجمه آیات در این اثر ترجمه ای کاملا تحت اللفظی با رعایت ساختار زبان عربی است و مترجم تنها تلاش خود را به بر گردان دقیق و کلمه به کلمه واژه ها معطوف کرده است و در مواردی از رعایت برخی نکات ادبی غفلت کرده است مانند عدم انعکاس انحصار در ترجمه آیه پنجم سوره حمد.[43] چاپ نحست این تفسیر توسط دار الکتب الاسلامیه در سال 329 1 ه.ش در قطع وزیری انجام شد.

ترجمه معزی (1337 هـ.ق)

ترجمه شیخ محمد کاظم معزی از قران کریم ترجمه ای کلمه به کلمه و دقیق است که در سال(1337 ش )برای نخستین بار به چاپ رسید. در این ترجمه توجهی به اسلوب و ساختار زبان فارسی نشده است . نثر ترجمه روان و گویا نیست. با این وجود ترجمه ای نسبتا دقیق می باشد و از استحکام قابل توجهی برخوردار است.

این ترجمه، توضیح و اضافات تفسیری به همراه ندارد از این رو معنای بسیاری از آیات نارسا شده است.[44] افزون بر این اشکالاتی همچون ضعف در ساختار جمله بندی ، عدم رعایت قواعد نگارش، ترجمه نادرست فعل ماضی استمراری و حتی وجود غلط های چاپی را برای این ترجمه بر شمرده اند.[45]

گرچه برخی از محققان ترجمه مرحوم معزی را آخرین ترجمه تحت اللفظی مهم و معنا دار قران کریم دانسته اند که به سبک و سیاق هزارساله ترجمه تحت اللفظی قران کریم در زبان فارسی حسن ختام می بخشد.[46] اما با توجه به ارائه چندین ترجمه تحت اللفظی دیگر پس از این ترجمه ، که اهمیت برخی از آنان از ترجمه معزی کمتر نیست ، این سخن را بسادگی نمی­توان پذیرفت.

ترجمه مصباح زاده ( 1337هـ.ق)

مترجم این اثر عباس مصباح زاده از خطاطان مشهور معاصر است.احتمال داده شد که این اثر از ترجمه های عهد قاجار یا ترجمه ابو الفتوح رازی اخذ شده باشد.[47] این اثر ترجمه ای است تحت اللفظی و پایبند به اسلوب نحو عربی از این رو با آنکه از دقت نسبی خوبی برخوردار است و کلیه کلمات و حتی ادات تأکید را نیز ترجمه کرده است اما از سلاست و روانی لازم بر خوردار نیست. در متن ترجمه اضافات و توضیحات چندانی به چشم نمی­خورد اما مترجم با آوردن مطالبی در حاشیه آن سعی کرده است برخی از آیات را که نیازمند توضیح است شرح دهد.[48]

میرزا ابو الحسن شعرانی (1337 ه. ش)

میرزا ابو الحسن شعرانی (1393ـ 1320ه.ق)از علمای به نام و جامع معقول و منقول است که کتابهای معتبر بسیاری را به فارسی ترجمه کرده است.یکی از فعالیت های علمی او ارائه ترجمه ای تحت اللفظی از قران کریم است.ترجمه او ترجمه ای دقیق از قران است وی کلیه کلمات و افعال یک به یک ترجمه کرده است اما به دلیل آنکه ساختار زبان فارسی در ترجمه رعایت نشده است از سلاست و روانی لازم برخوردار نیست.یکی از نکات قابل توجه این ترجمه مطالب تفسیری است که در حاشیه ترجمه آمده است.این مطالب شامل فضائل و خواص برخی از آیات (مانند 110 سور? کهف) یا تفسیر آنها بنابر روایات منقول از ائمه (ع)می باشد.در مواردی نیز واژه های کلمات مشکل را توضیح داده است.[49]

ترجمه تفسیر اثنی عشری (1338 هـ.ش)

تفسیر اثنی عشری اثرحسین بن احمد حسینی شاه عبد العظیمی است(1384ـ 1318 ه ش)تفسیری است فارسی در 14 مجلد تا آخر سوره مرسلات ساده و قابل فهم برای عموم فارسی زبانان. جهت گیری این تفسیر تحلیلی ،هدایتی با رویکردی لغوی و روائی است که جنبه روائی آن غلبه دارد. این تفسیر در سال های 1334ـ1338 نگارش یافته است.[50] در این تفسیر پیش از شرح و بیان هر آیه ترجمه ای تحت اللفظی از آن وجود دارد. در این ترجمه که تقریبا در تمامی آیات با تفسیر کوتاهی همراه است ساختار زبان عربی تا حد زیادی رعایت شده است از جمله در ترجمه افعال ماضی استمراری از دستور عربی پیروی کرده است. امتیاز مهم این ترجمه نکات تفسیری آن است که کمک شایان توجهی به خواننده فارسی زبان می کند تا با سهولت و سرعت به مفاهیم آیات دست یابد.[51]

سید عبد الحسین طیب (1341 ه . ش)

تفسیر اطیب البیان اثر سید عبد الحسین طیب اصفهانی (1272ـ 1370 ش)تفسیری در 14 جلد و به زبان فارسی است و از تفاسیر عالمانه معاصر است که برای عموم مردم ارائه شده است.تدوین این تفسیر از سال 1341 تا سال 1359 خورشیدی یعنی 18 سال به طول انجامید و هم زمان با تدوین نیز منتشر می شد.[52]

ترجمه آیات در این تفسیر صرف نظر از اشکالات خیلی جزئی ترجمه ای دقیق است و بسیاری از اشتباهات مترجمان قران درآن وجود ندارد در گزینش واژه های ترجمه بجز چند موارد اندک دقت خاصی مبذول داشته اند. واژه ها و عبارات استفاده شده تقریبا امروزی و روان است. گرچه ایشان روال مشخصی در ترجمه برنگزیده است اما در مجموع ترجمه تفسیر اطیب البیان ترجمه ای تحت اللفظی است که در اکثر موارد با افزودنی های تفسیری همراه است. متأسفانه مرحوم آیت الله طیب همه آیات را ترجمه نکرده است.[53]

سید محمود طالقانی ( 1342 ش)

تفسیر پرتوی از قرآن عنوان تفسیری است ناتمام از مرحوم آیت الله سید محمود طالقانی (1286- 1385 هـ ش) این تفسیر که از آغاز قرآن تا آیه 24 سوره نساء و جزء سی قرآن را شامل می شود تفسیری هدایتی و علمی است. چاپ جلد نخست این تفسیر در سال 1342 توسط شرکت سهامی انتشار انجام گرفته است. در این تفسیر، ترجمه آیات به صورت جداگانه و ذیل هر گروه از آیات ارائه شده است. ترجمه پرتوی از قرآن به روش تحت اللفظی یا به تعبیر مفسر "فارسی تطبیقی" است انتخاب این روش به این علت است که ترجمه آیات از حدود معانی صریح لغات خارج نباشد. تفاوت مهم این ترجمه با ترجمه های تحت اللفظی این است که تا حد زیادی به ساختار زبان فارسی نیز توجه شده است حتی برخی از آیات به صورت معادل ترجمه شده است. یکی از ویزگیهای ترجمه آیت الله طالقانی کاربرد «همی» در ترجمه مضارع استمراری است که این امر اثر ایشان را به ترجمه های کهن شبیه می کند. آیت الله طالقانی با اعتراف با این حقیقت که هر چه در ترجمه قرآن دقت شود به هر لغتی در آید نمی­تواند مانند آیات قرآن معجزه باشد اعلام می دارد که هر ترجمه ای از قرآن نارسای به مقصود قرآنی است مگر آنکه توضیح و تفسیر شود. از این رو ترجمه خود را در کنار تفسیر ارائه داده است.

داد خواه شیرازی (1356 هـ.ش)

این ترجمه که در ضمن تفسیر شافی اثر شیخ محمد جعفر دادخواه شیرازی ارائه شد.در بین سالهای (1326ـ 1356) به تدریج تکمیل گشته است.در این تفسیر برای هر آیه دو ترجمه ارائه شده است نخست ترجمه ای تحت اللفظی که پیش از تفسیر صورت گرفته است و دوم ترجمه ای محتوا به محتوا و تقریبا آزاد که در ضمن تفسیر گنجانده شد ه است.

پاورقی :

[1] - هزار سال تفسیر فارسی،ص 90

[2] - اهتمام ایرانیان به قران ،ص 225

[3] - تاریخ ترجمه از عربی به فارسی ،ص 63

[4] - گلستان قرآن ، شماره 23 ، ص 18

[5] - عزیز الله جوینی ،مقدمه تفسیر نسفی ، ص 4

[6] - دانشنامه جهان اسلام، ج 7، ص 81

[7] - هزار سال تفسیر فارسى، ص 403

[8] - دانشنامه جهان اسلام، ج 7، ص 81

[9] - تاریخ ترجمه از عربی به فارسی ،ص215

[10] - ترجمه فارسى قرآن رى، دیباچه مصحح، ص چهار

[11] - گلستان قرآن، شماره 23، ص 21

[12] - بنیات، سال ششم،شمار? 31 ،ص 111

[13] - همان،ص 112 و 113

[14] - فهرست نسخ خطی قرآن های مترجم کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ص

[15] - میراث جاویدان، شماره سوم، ص 24

[16] - الشریف لاهیجی، بهاءالدین محمد شیخ علی، تفسیر شریف لاهیجی، با مقدمه و تصحیح میر جلال الدین حسینی ارموی (محدث)، 1363، شرگت چاپ و انتشارات علمی، تهران.

[17] - سیر تطور تفاسیر شیعه، ص 109.

[18] - سیر تطور تفاسیر شیعه، ص 110.

[19] - بررسی یک قرآن مترجم ،ص 151

[20] - همان، ص /168

[21] - همان، ص159

[22] - همان، ص166

[23] - همان،ص 153

[24] - دانشنامه جهان اسلام، ج 7، ص 82

[25] - تاریخ ترجمه از عربی به فارسی ،ص215

[26] - تاریخ ترجمه از عربى به فارسى، ج 1، ص 233

[27] - بنیات شمار? 3،ص 140

[28] - همان ،ص143

[29] - تاریخ ترجمه از عربى به فارسى، ص 237.

[30] - تاریخ ترجمه از عربی به فارسی، ص 241.

[31] - همان، ص 245.

[32] - روضات الجنات،ج 2،ص 214

[33] - بنیات،سال دوم،شمار? 7 ص 182

[34] - محمدرضا انصارى، نقد و بررسى ترجمه شاه ولى الله دهلوى، ترجمان وحى، شماره 3، ص

[35] - اهتمام ایرانیان به قرآن کریم، ص 144

[36] - الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج4، ص 127.

[37] - عیار نقد بر ترجمان وحی ص 69

[38] - اهتمام ایرانیان به قرآن ، ص 84

[39] - ترجمان وحی،شماره 8، ص48

[40] - دانش نام قران و قران پژوهی ج1 ص 545

[41] - دائره المعارف تشیع ج 4 ،ص 215

[42] - سیر تطور تفاسیر شیعه، ص 169.

[43] - ثقفی تهرانی، میرزا محمد، روان جاوید، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1329، چاپ اول.

[44] - اهتمام ایرانیان به قران کریم، ص 180

[45] - مصطفی رضائی، بنیات، شمار? 21، صفحات 119ـ 112

[46] - دانش نامه قران و قران پژوهی،ج 1،ص 562

[47] - رسول معتمدی ، یکصد سال ترجمه و تفسیر فارسی قران کریم، پیام قران شمار? 3،ص 44

[48] - مصباح زاده، عباس، ترجمه قرآن کریم، انتشارات جاویدان، 1337، تهران.

[49] - شعرانی، میرزا ابوالحسن، ترجمه قرآن کریم، 1337، چاپ اول، تهران.

[50] - ایازی، سید محمد علی، سیر تطور تفاسیر شیعه، چاپ سوم، 1381 ، قم ،دفتر تبلیغات اسلامی ، 145

[51] - حسینی، حسین بن احمد، تفسیر اثنی عشری، 14 جلد، شرکت طبع کتاب، 1339، چاپ اول، تهران.

[52] - سیر تطور تفاسیر شیعه ، ص 175

[53] - طیب اصفهانی، سید عبدالحسین، اطیب البیان، 14 جلد، بنیاد فرهنگ اسلامی، چاپ اول 1352 ش، چاپ اول، تهران.