دانلود تفسیر حاکم جشمی «التهذیب فی التفسیر»
تفسیر حاکم جشمی «التهذیب فی التفسیر»
توضیحات دکتر حسن انصاری درباره کتاب حاضر:
از خوش اقبالی ماست که دوره تفسیری معتزلی به قلم یکی از مهمترین نمایندگان مکتب معتزله در سده پنجم قمری خراسان امروزه در اختیار ماست و ما را با پیشینه تفسیر معتزلی از قرآن و نحوه تفکر و تأملات معتزلیان درباره قرآن کریم آشنا می کند. حاکم چشم (حاکم جشمی) دانشمند بلند مرتبه ایرانی و خراسانی علاوه بر این تفسیر چند تفسیر دیگر و از جمله به زبان فارسی نوشته بوده که متأسفانه همه از میان رفته است. آنچه از نسخه های پر شمار این نسخه همینک در اختیار است ریشه در سنت یمنی آن دارد که همگی البته مستقیم و یا غیر مستقیم از نیشابور و ری در طول قرون گذشته راهی یمن شده اند. تعدد نسخه های کتاب نشان از اهمیت و تداول آن در میان زیدیه دارد. البته معتزلیان و امامیه ایران هم تا یکی دو قرن بعد از تألیف کتاب با نسخه این اثر آشنایی داشتند. اخیرا چاپی از این تفسیر در ده جلد توسط آقای عبدالرحمان السالمی، محقق اباضی منتشر شده است. در این چاپ خوشبختانه نسخه های زیادی اساس کار قرار گرفته و تصحیحی نسبتا خوب از کتاب عرضه شده. با وجود اینکه تلاش شده چاپی انتقادی از این اثر عرضه شود و اختلافات نسخه ها ثبت شود اما بر اساس بررسی دقیق مجلد اول این چاپ به نظرم این تصحیح از چند مشکل رنج می برد:
1- محقق کتاب از همه نسخه های موجود این اثر که برخی از آنها بسیار هم کهنه هستند در تصحیح این کتاب استفاده نکرده. به طور نمونه نسخه های موجود در کتابخانه های هند و ایران و برخی از نسخه های ترکیه.
2- با وجود مقابله با نسخه های زیادی از کتاب اما همچنان تصحیح حاضر تصحیحی انتقادی به شکل کامل نیست. چرا که تبار نسخه ها و ارتباط آنها با یکدیگر و میزان اعتماد هر یک بر دیگری در مقدمه روشن نشده و در سازواره انتقادی صرفا به اختلافات نسخه ها اشاره شده بی آنکه تبارشناسی نسخه ها مبنای تصحیح نهایی نص کتاب باشد. معلوم نیست کدام نسخه ها به عصر مؤلف نزدیکتر و یا به متن او وفادارترند. برای این کار باید تبارشناسی نسخه ها یکی یکی روشن شود و در مقدمه مورد بحث تحلیلی و تفصیلی قرار بگیرد. آنچه محقق کتاب در مقدمه درباره نسخه ها ابراز داشته برای چنین منظوری اصلا کافی نیست.
3- متأسفانه در حاشیه های کتاب شمارگان اوراق نسخه های اساس ذکر نشده و به همین دلیل پی گیری و مقابله مجدد متن چاپی با نسخه ها در صورت نیاز برای خوانندگان ممکن نیست.
4- در مقدمه بحثی تفصیلی درباره نسخه ها نیامده و صرفا لیستی بدون نظم تاریخی از نسخه ها ارائه شده. معلوم نیست کدام نسخه ها و دقیقا توسط چه کسانی در طول تاریخ قرائت و مقابله شده و سیر تاریخی هر نسخه چیست و حواشی نسخه ها اگر ناظر به بلاغ و اصلاح نسخه ها بوده توسط چه کسانی در طول زمان انجام شده و کدام نسخه ها به اصول صحیحتری باز می گردند. در طول کتاب نیز تا آنجا که من دیدم از ذکر حواشی نسخه ها به شکل سیستماتیک خودداری شده است.
5- متأسفانه در مقدمه ارتباط مجلدات مختلف از یک نسخه از کتاب که گاهی در کتابخانه های مختلف هم پراکنده شده مورد بحث قرار نگرفته است. بررسی همه نسخه های تهذیب جشمی خود باید موضوع یک رساله دکتری قرار گیرد. خوشبختانه بیشتر نسخه های این کتاب در اختیار نویسنده این سطور هست. اگر کسی علاقه دارد که در این زمینه کار کند لطفا پیام بگذارد.
6- در پاورقی ها تا آنجا که در مجلد اول آن دیدم منطق واحدی برای ذکر مصادر و منابع دیده نمی شود. در واقع گاهی محقق کتاب به طور پراکنده به منابعی دیگر در پاورقی ها اشاره می کند. نظم واحدی از این جهت در مجلد اول آن ندیدم.
با این وصف تلاشی گسترده از سوی محقق کتاب برای احیای این اثر ارزشمند صورت گرفته و همینک ما تفسیری با اهمیت از معتزله را در اختیار داریم.
