ترجمه قرآن به فارسی (8)

ترجمه قرآن به فارسی (8)

محمد خامه گر

سید علی کمالی دزفولی(1380)

آیت الله سید علی کمالی دزفولی ( متولد 1290 ش متوفی 1383 ش ) از قران پژوهان معاصر و پرکار است که در اواخر عمر با برکتش تفسیری ساده با عنوان ( تفسیر قرآن برای همه) به رشته تحریر درآورد. این تفسیر که متاسفانه هنوز چاپ نشده است در 44 دفتر به نگارش در آمده و شامل : آیات، ترجمه آیات، مفردات، روایات، تفسیر ترتیبی و تدبرات می باشد [1].

ترجمه آیات مندرج در این تفسیر ترجمه تحت اللفظی و مطابق با زبان مبداء است در این بخش تقّید تام و تمام مترجم به کلمات و ساختار لفظی قرآن مشهود است [2]. سبک این ترجمه ساده و روان است و سعی مترجم در معادل گزینی و واژه یابی علاوه بر قابل فهم بودن ، توجه به اصالت و آرایش ادبی آن واژه ها بوده است توضیحات بسیار اندک تفسیری در میان پرانتز مشخص شده اند .[3]

فرزانه زنبقی (1379)

کتاب آشنایی با قرآن کریم شرح و ترجمه قرآن برای نوجوانان توسط خانم فرزانه زنبقی در سی جلد به تفکیک هر جزء در یک مجلد تقریبا 100 صفحه ای همراه با تصاویری جذاب و روشنگر به نگارش در آمده است[4] . در هر بخش مترجم بر آن بوده است تا علاوه بر شرح مختصر به شأن نزول آیات اشاره ای داشته باشد و سپس ترجمه مجموعه آن آیات را بدون ذکر شماره در انتهای ترجمه هر آیه بیاورد .

این ترجمه را می توان ترجمه ای معادل و به سبک ساده و روان دانست البته با این توضیح که مترجم به اقتضای درک و موقعیت مخاطب نوجوان خود و جهت سلاست و روانی هر چه بیشتر نثر، از برخی دقایق کلام قرآن به اغماض می گذرد. این ترجمه سلیس و روان و خوشخوان مطابق با نثر معیار و مناسب گروه سنی نوجوان می باشد که مترجم سعی تحسین بر انگیزی برای معادل یابی مناسب داشته است.

سید ضیاء الدین طباطبایی یزدی (1340)

قرآن شریف عنوان تفسیر روشنی از سید ضیاء الدین طباطبایی الیزدی می باشد که به سال 1382 قمری (1340 شمسی ) به چاپ رسید[5]. این ترجمه را ـ که ما تنها به نشریه سوم آن شامل سوره های مطففین ، فجر، انشقاق، ن و قیامت دست یافتیم ـ می بایست ترجمه ای آزاد و کاملا تفسیری و بدون تقید مترجم به کلام مبداء دانست . سبک ترجمه ساده و تقریبا روان است و گر چه با نثر معیار مطابقت کامل ندارد اما برای فارسی زبانان امروزی قابل استفاده است مترجم برخی از توضیحات تفسیری و یا اطلاعات سوره را قبل از ترجمه آن در میان پرانتز ارائه می دهد.

دکتر محمد مفتح و همکاران

تفسیر مجمع البیان برای نخستین بار توسط جمعی از فضلا و مدرسین حوزه علمیه قم قبل از انقلاب ترجمه شد. مترجمان این اثر یعنی : حسین نوری ، محمد مفتح، علی کاظمی، محمد رازی، احمد بهشتی ، در مجموع ترجمه ای روان و معادل از قرآن ارائه کرده اند . سبک این ترجمه ساده و مورد فهم خواننده امروزی است. واژه گزینی ها مطابق با نثر معیار است. در این ترجمه حجم نه چندان زیاد توضیحات تفسیری با پرانتز مشخص شده است . [6]

علی اکبر طاهری قزوینی ( 1380 )

قرآن مبین ترجمه ، توضیح و تفسیر فشرده ای از قرآن به قلم علی اکبر طاهری قزوینی است. [7]ترجمه به صورت مستقل و در مقابل آیات آمده و تفسیر مختصر و فشرده در پاورقی ارائه شده است. این ترجمه را باید در عداد ترجمه های معادل و گاه تحت اللفظی نامید، البته مترجم در روش ترجمه نوساناتی داشته و گاه به مرزهای ترجمه آزاد و تفسیری نیز داخل شده است مانند ترجمه آیه 19 توبه[8] سبک این ترجمه ساده و روان است و مترجم توضیحات نه چندان زیاد تفسیری را با کروشه از متن متمایز ساخته است . از ویژگیهایی این اثر ترجمه ننمودن اسماء و صفات الهی مانند رحمن و رحیم در بسم الله الرحمن الرحیم می باشد بدلیل اعتقاد مترجم به اینک کلمات ، واژه معادل نداشته و مترجم دقیق آنها مستلزم کاربرد یک جمله است[9]

بابا صفری

آقای بابا صفری ( متولد 1299 ش در اردبیل) شهردار دوران حکومت ملی دکتر مصدق در اردبیل بود وی که هم اینک مقیم استکهلم می باشد ترجمه ای روان و امروزی از قرآن کریم ارائه داده است . او این ترجمه را برای اولین بار در سوئد اروپا جهت استفاده مسلمانان فارسی زبان ساکن پنج قاره منتشر کرد و آن را کتابی با مفاهیم ظاهر آیات؛ نام نهاد . این اثر ترجمه ای مستقل و جدای از متن کلام خداست که باید شمار ترجمه های محتوایی معادل از قرآن قرار گیرد. سبک ساده و روان آن امروزی و واژه گزینی آن متناسب با زبان معیار است . مأخذ این اثر ، ترجمه های : الهی قمشه ای، رهنما، سراج، معزی و پاینده است . مترجم آنچه را از ترجمه این بزرگان ، نزدیکتر به عبارات قرآن یافته با نظرات خود در هم آمیخته و این مجموعه را پدید آورده است . [10]

مترجم توضیحات تفسیری نه چندان زیاد خود را در پرانتز مشخص نموده است.وی در ابتدای هر سوره اطلاعات مختصری پیرامون : شماره ترتیبی سوره، نام، مکی یا مدنی وتعداد آیات ارائه می دهد. در انتهای ترجمه و پس از فهرست سور، فهرستی از اسماء خاص و نیز شرح حالی از مترجم درج شده است .

علی اکبر سروری(1378)

ترجمه علی اکبر سروری را می توان از جمله ترجمه های معادل و به سبک ساده دانست . [11] سعی مترجم در ارائه ترجمه ای ادبی، شیوا و در عین حال مطابق با نثر معیار بوده است . وی تا حدودی در دست یابی به این هدف توفیق داشته است مترجم گاه از ترجمه معادل عدول کرده و به مرزهای ترجمه تحت اللفظی وارد می شود. حجم اندک توضیحات تفسیری در میان پرانتز مشخص شده اند این نکته در نقد ترجمه مذکور حائز اهمیت است که گاه مترجم بی توجه به برخی ظرافت های ادبی زبان مبدأ به ترجمه دست زده است ؛ مانند عدم انعکاس حصر در ترجمه آیه 5 سوره فاتحه الکتاب .

سید محمد حسین همدانی( 1343 ش)

" انوار درخشان در تفسیر قرآن" اثر سید محمدحسین همدانی نجفی معروف به آقا نجفی ( متولد 1322 ق و متوفی 1375 ش) به زبان فارسی و بر وفق مذهب تشیع در 18 مجلد به نگارش درآمده است.[12] این تفسیر کامل در قالب اصطلاحات فلسفی و عرفانی و با نثر و ادبیات متداول در حوزه های علمیه نگاشته شد. مفسر، ترجمه آیات را فقط تا جلد هفتم ادامه داده است گرایش اجتهادی و نقد و تحلیل عقلی این تفسیر قابل توجه است. [13]ترجمه آیات این تفسیر به روش آزاد و تفسیری و سبک آن ساده است . نثر ترجمه در قالب فرهنگ عمومی حوزه های علمیه شیعه بوده و همراه با اصطلاحات عربی عرضه شده است. نثر ترجمه ، امروزی نبوده و واژه گزینی آن تقریبا بدور از نثر معیار می باشد . مفسر قسمت ترجمه آیات را با عنوان خلاصه می آورد و حجم متوسط توضیحات تفسیری ممزوج در متن ترجمه می آید مفسر مقید به ارائه ترجمه ای کامل و فنی از قرآن نبوده لذا ترجمه برخی آیات از قلم افتاده است .

ترجمه گروه فرقان (1357)

گروه فرقان یکی از گروه های ضد انقلابی بود که با ترور استاد مطهری ضربه ای جبران ناپذیر به نهال نوپای جمهوری اسلامی زد . این گروه ،تفسیری با عنوان ترجمه ای از قران کریم نیز برای اعضای خود ارائه کرده است که نسخه ای تایپی از آن در کتابخانه تخصصی مرکز فرهنگ و معارف قران موجود است . این اثر را باید در شمار ترجمه های تحت اللفظی برشمرد. سبک ترجمه ساده و در واژه گزینی اصرار مترجم بر انتخاب معادلهای انقلابی و واژه های کوبنده و مبارزه جویانه بوده است . ادبیات به کار رفته در این ترجمه آن را مخصوص صنف و سن خاصی از خوانندگان بویژه گروههای مبارزه قرار داده است. معمولا حجم توضیحات تفسیری متوسط این ترجمه ، در درون پرانتز مشخص شده است. منبع اصلی و مبنای اولیه این ترجمه "تفسیر پیام قرآن" می باشد. [14]

ترجمه تفسیر جوامع الجامع (1374 ش)

تفسیر جوامع الجامع توسط گروه پنج نفره ترجمه عربی بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی به سرپرستی آقای صاحبی و تحت اشراف آیت الله واعظ زاده خراسانی ترجمه شده است.[15] به این ترتیب که هر مترجم ترجمه شش جزء از تفسیر را عهده گرفت. [16] این ترجمه از آیات قرآن را می توان ـ با همه ناهماهنگی که در روش و شیوه ترجمه دارد ـ ترجمه ای محتوایی و معادل به حساب آورد . سبک ساده و روان و امروزی آن قابل توجه است. واژه گزینی و معادل یابی های مترجمان مطابق با نثر معیار می باشد. مترجمان سعی نموده اند تا حجم متوسط توضیحات تفسیری را با پرانتز مشخص کنند .

یکی از مهمترین ویژگی ها و موارد نقد این ترجمه ، یکدست نبودن شیوه ترجمه و عدم دقت مترجمان در همسان سازی ترجمه عبارات و اصطلاحات مشابه است . شاید این ضعف با ویراسته ای نهایی قابل رفع می بود مانند بسم الله الرحمن الرحیم به اشکال مختلف ترجمه شده است :«به نام خداوند بخشنده مهربان» ( در سوره حمد) به نام خداوند بخشایشگر ( در سوره بقره) به نام خداوند بخشنده بخشایشگر ( در سوره محمد(ص) .

مصطفی خّرم دل( ترجمه تفسیر فی ظلال القرآن سید قطب)

تفسیر فی ظلال القرآن از سید بن قطب معروف به سید قطب( متولد 1326 ق مصر) به زبان عربی و بر طبق مذهب شافعی اشعری به نگارش در آمد. وی از مبارزان بزرگ گروه اخوان المسلمین و از یاران حسن البناء بود که سرانجام توسط دولت جمال عبد الناصر به اعدام محکوم شد. بخش اعظم این تفسیر که در زندان نگاشته شد بیشتر صبغه اجتماعی و گرایش حرکت زایی دارد و مفسر در این تفسیر به شدت طرفدار نهضت دینی البته با رویکرد دین مایه های گرایش متحجرانه سلفی است.[17]

این تفسیر که در سی جزء به تعداد اجزاء قرآن به نگارش در آمد در هشت مجلد بارها به چاپ رسید. مصطفی خرم دل یکی از محققانی است که این تفسیر را در سال 1366 خورشیدی ترجمه کرده است و در آن به ترجمه آیات نیز پرداخته است . این اثر ،ترجمه ای محتوایی و معادل از آیات قرآن به دست می دهد البته با سبکی ساده و با نثری روان و بدور از تکلف و تصنع . واژه گزینی این ترجمه ، روان و مطابق با زبان معیار بوده و امروزی است. حجم متوسط توضیحات تفسیری گاه در درون پرانتز و گاه ممزوج با متن اصلی ارائه شده است.[18]

احمد آرام ( 1334 ش)

"در سایه قرآن" اولین ترجمه از تفسیر فی ظلال القرآن اثر سید قطب به زبان فارسی است که توسط مرحوم احمد آرام به انجام رسید. این کتاب در واقع تلخیصی از مجموعه تفسیر فی ظلال می باشد . مترجم این تفسیر ضمن ترجمه کتاب به تفسیر مجمع البیان طبرسی ـ جهت اطمینان ـ نظر داشته است[19] ترجمه قسمت آیات این مجموعه را باید ترجمه ای محتوایی معادل بر حساب آورد. سبک ساده عربی پیرایه، روان و خوشخوان آیات نشان از سابقه مترجم در امر ترجمه فنی از زبان عربی به فارسی می دهد . واژه گزینی های این ترجمه مطابق با نثر معیار و کاملا امروزی است .

محمد علی عابدی(1362ش)

ترجمه محمد علی عابدی از جزء 29 و 30 قرآن (از تفسیر فی ظلال القرآن سید قطب در 2 جلد) در سال 1362 منتشر شد. [20] بخش ترجمه آیات را در این اثر ، باید ترجمه ای آزاد و تفسیری و با سبک ساده بر شمرد . سعی مترجم در ارائه ترجمه ای روان و شیوا از قرآن بوده امّا او از مرزهای ترجمه فراتر رفته و وارد حوزه تفسیر گشته است. اگر چه مترجم برخی مواقع عین واژه ها و یا ترکیبات عربی را در ترجمه می آورد مانند : صراط مستقیم و یا صفات خدا از جمله غفور و رحیم اما نثر آن تا حدودی قابل فهم برای مخاطب امروزی است .حجم زیاد توضیحات تفسیری غالبا در متن اصلی ترجمه ممزوج شده است.

سید علی خامنه ای (1362)

ترجمه آیت الله سید علی خامنه ای از آیات قرآن در ضمن ترجمه "تفسیر فی ظلال " از سید قطب قرار دارد . [21] این اثر را می توان از ترجمه های معادل قرآن به شمار آورد . سبک ساده و نثر روان و بی تکلف و شیوای ترجمه ، کاملا امروزی و مطابق با نثر معیار می باشد. واژه گزینی آن نیز دقیق و مطابق با زبان نوشتاری و گفتاری فارسی زبان امروز است مترجم حجم توضیحات تفسیری نه چندان زیاد و قابل توجه خود را با پرانتز مشخص نموده است. این ترجمه که در سالهای قبل از انقلاب اسلامی نگاشته شده است ، قرار بود در مجموعه ای از ترجمه دیگر مجلدات این تفسیر که توسط آقایان دکتر محمد مفتح و حجتی کرمانی به انجام می رسید به چاپ برسد که به دلایلی این کار میسر نشد. [22]

حسن مصطفوی(1366)

تفسیر روشن اثر مرحوم حسن مصطفوی ( متوفی 1384 ش) در شانزده جلد و تفسیر تمام قرآن می باشد و دوره کامل آن در سال 1380 به چاپ رسید [23] البته چند جلد اول این تفسیر قبل از چاپ دوره‏اى، در سال 1366- 1374 ش توسط انتشارات چاپ و انتشار یافته است

.روش مفسر در ترجمه آیات روش آزاد و تفسیری است و این بر اساس دیدگاه مبنایی است که ایشان داشته است وی ترجمه قرآن بدون در نظر گرفتن بیان و افاده مقصود را از مصادیق بارز و کامل تحریف کلام الله می داند ، لذا ترجمه لفظ به لفظ را نیز بر خلاف حق و موجب ضلالت و گمراهی و انحراف می پندارد[24]و قائل است که باید هیأتی بجای ترجمه ، تفسیر کوتاه و مختصر ارائه دهد[25] و بر همین مبنا ایشان خود در تفسیرشان این هدف را پی می گیرد. سبک ساده امّا عبارات مملو از واژه ها و اصطلاحات عربی و قرآنی ـ ترجمه نشده ـ از ویژگیهای این ترجمه است. علیرغم آنکه این ترجمه به روش آزاد و تفسیری است اما ساختار زبان مبداء رعایت شده است .

پاورقی :

[1] . سیری در آثار قرآن پژوهی استاد فقیه کمالی دزفولی سید مجتبی مجاهدیان پیام جاویدان ش 6 ص178 ـ 177

[2] . همان ، ص178 

[3] . سیری در تفسیر قرآن برای همه سید محمد علی ایازی گلستان قرآن شماره 203 

[4] . فرزانه زنبقی ،آشنایی با قرآن کریم، تصویر گر : نیلوفر میر محمدی ، نشر تاریخ و فرهنگ ، چاپ اول: 1379 

[5] . سید ضیاء الدین طباطبایی الیزدی ، قرآن شریف نشریه سوم تفسیر روشنی چاپخانه حاج محمد علی علمی ، 1382 ق

[6] . علامه طبرسی، تفسیر مجمع البیان ، مترجمان حسین نوری و دکتر محمد مفتح و ...، مؤسسه انتشارات فراهانی، وزیری ، چاپ اول ، ......

[7] .. کتابشناسی: قرآن مبین، ترجمه و تحقیق: مهندس علی اکبر طاهری قزوینی، انتشارات قلم، نوبت اول ، 1380

[8] . سخنی چند درباره ترجمه قرآن کریم/ بینات شماره 7 ص 132 .

[9] . سخنی چند درباره ترجمه قرآن کریم/ بینات شماره8 ص 161

[10] . کتابی با مفاهیم ظاهر آیات قرآن مجید به زبان فارسی ، گرد آورنده بابا صفری، ناشر: آذر سبلان ، نوبت چاپ : اول 1377 ، مقدمه ص (ح)

[11] . علی اکبر سروری، ترجمه قرآن کریم ، انتشارات جمهوری ( اسدی) ، خط احمد نیریزی نوبت اول، 1378 [12] . حسین همدانی، سید محمد، انوار درخشان در تفسیر قرآن، کتابفروشی لطفی، نوبت اول، 1385 ق ؛ قم ، چاپخانه علمیه ،

[13] . شناخت نامه تفاسیر / 38ـ37

[14] . مقدمه ترجمه گروه فرقان. 

[15] . : ابو علی فضل بن حسن طبرسی، تفسیر جوامع الجامع ، گروه ترجمه بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، ( آقایان امیری شاد مهری ، عبد العلی صاحبی، حبیب الله روحانی، عبد الحمیدی و اکبر غفوری ) به نشر ، نوبت اول 1374 ،

[16] . همان ، ج 1 ، پیشگفتار مترجم ، صفحه پانزده

[17] . شناخت نامه تفاسیر، ص 222ـ 221

[18] . سید قطب ، فی ظلال القرآن ، ترجمه مصطفی خرم دل، نشر احسان، نوبت اول، 1366

[19] . آرام، احمد، در سایه قرآن، ترجمه فی ظلال القرآن ، کتابفروشی علی اکبر علمی، نوبت اول، 1334 ش، ص 10

[20] . عابدی، محمد علی ، ترجمه فی ظلال القرآن، مرکز نشر انقلاب، نوبت اول 1362

[21] . خامنه ای ، سید علی ، ترجمه تفسیر فی ظلال القرآن ، تصحیح حسن نیری، انتشارات ایران، چاپ اول 1362

[22] . عابدی، محمد علی ، ترجمه فی ظلال القرآن، صفحه ( ب)

[23] . مصطفوی ، حسن ، تفسیر روشن ، چاپ اول، 1380 ، مرکز نشر کتاب، قم

[24] . تفسیر روشن، ج 1، ص 13

[25] . تفسیر روشن ، ج ،1 ص 14