ترجمه قرآن به فارسی (1)
محمد خامه گر
زبان فارسى دومین زبان جهان اسلام و نخستین زبانى است که قرآن بدان ترجمه شده است. ازشواهد و روایات تاریخى چنین به نظر مىرسد که سابقه ترجمه قران به زبان فارسى به زمان پیامبر اسلام بازمى گردد . تا کنون بیش از هزار بار قران کریم به زبان فارسى ترجمه شده است از این رو زبان فارسى این افتخار را دارد از بین یکصد و شش زبان زنده دنیا که قرآن به آنها ترجمه شده است[1] نخستین و بیشترین ترجمه قران را به نام خود ثبت کند.
نگاهى به ترجمه تازه اى از قرآن
گفت و گو با حجت الاسلام والمسلمین حاج شیخ حسین انصاریان
درآمد
استاد حجة الاسلام و المسلمین حاج شیخ حسین انصاریان، چهره اى یاد آشنا و دیرینه و در عین حال ناشناخته در عرصه معارف و علوم اسلامى به شمار می آید. یاد آشنا از آن رو که چهره و نام و نواى وى بویژه در وادى تبلیغ و خطابه در طول چندین دهه گذشته در عرصه کشورى آشناى خاص و عام بوده است. و ناشناخته به دلیل آن که دیگر ابعاد شخصیت علمى و پژوهشى وى جز براى جمعى محدود، شناخته شده نبوده است. ده ها جلد تألیف با ارزش و سودمند، در موضوعات قرآن، حدیث، فقه، تفسیر، عرفان و اخلاق، و ترجمه ها و شرحهاى وى بر نهج البلاغه و صحیفه سجادیّه و مصباح الحقیقه، ایشان را در زمره عالمان و مؤلفان پر تلاش عرصه پژوهش دینى قرار مىدهد.
بازتاب لطافتها و ظرافتهای زبانی و ادبی قرآن در ترجمه محمود شهبازی- نرگس شیرازی دریافت
دوران انقلاب اسلامی عصر باشکوهی در زمینه ترجمه کلام‌الله مجید محسوب می‌شود و در این دوران افراد بسیاری با نگاه‌ها و سبک‌های جدید به برگردان متن قرآن کریم به زبان فارسی روی آوردند و با این تلاش‌ها، بسیاری از کاستی‌های ترجمه‌های قرآن در قرن‌های گذشته جبران شد.ترجمه قرآن کریم در طول قرون گذشته مهمترین راهی بوده است که افراد غیر عرب‌زبان هم به معارف والای قرآن کریم دست یابند. ترجمه قرآن به فارسی نه تنها از جهت تعداد و سابقه نگارش، بلکه از لحاظ تنوع در روش‌ها و سبک‌های ترجمه نیز در میان سایر زبان‌ها بی‌نظیر است. در زبان فارسی، قرآن بارها به روش تحت‌اللفظی، معادل، معنایی، آزاد و ارتباطی ترجمه و به سبک‌های گوناگون مانند آهنگین، منظوم، دو زبانه، همراه با پاورقی‌های تفسیری و غیره ارائه شده است. همه این ترجمه‌ها نشان از توجه و استقبال ویژه ایرانیان و فارسی‌زبانان به این کتاب آسمانی دارد، از این رو مترجمان قرآن متناسب با گرایش‌ها، سلیقه‌ها و سطوح مختلف علمی به ترجمه قرآن پرداخته‌اند.
به نام خدایی که رحمتش بی اندازه است و مهربانیش همیشگی
- بنظر مقاله جالبی است اما به هر حال باید در انتخاب ترجمه قرآن دقت وافی را داشت. بنده شخصا ترجمه جناب آقای انصاریان را بیشتر می پسندم و دلایلم برای انتخابم موارد زیر است:
1. روانی متن
2. بدلیل جامعیت ترجمه از نظر منابع بکار گرفته شده برای ترجمه
3. رعایت قوائد نوشتار فارسی در اکثر موارد
4. رعایت نکات بلاغی و نحوی در ترجمه
5. تایید عالمان و فضلای رشته ادبیات فارسی و عربی
6. به دلیل روحیه پژوهشی جناب آقای انصاریان در ترجمه قرآن کریم.
- لازم بذکر است که خود جناب آقای انصاریان هم در ابتدای مصاحف به چاپ رسیده با ترجمه خود مقاله ای از کوشش های خود در ترجمه قرآن را آورده اند که خواندنش خالی از لطف نیست.
آشنایی اجمالی با ترجمه آقای انصاریان:
ترجمه حسین انصاریان، حاصل تلاش چهار سال مستمر و با استفاده از منابع علمى و ارزشمندى چون «اعراب‌القرآن»، «مفردات راغب»، «المنجد»، «فروق اللغات»، «العین»، «مصباح‌المنیر»، «فرهنگ معین»، «مجمع‌البحرین» و تفاسیرى مانند: «الصافى»، «الکشاف»، «مجمع‌البیان»، «المیزان»، «نورالثقلین»، «روض‌الجنان» و ... نگاشته شده است.
متن ترجمه پس از سه بار بازنویسى و دو بار بازخوانى به وسیله دو ویرایشگر پیش از چاپ به متخصصانى از گروه بررسى تخصصى ترجمه‌ها که نقد و انتقادشان مورد توجه محافل علمى است سپرده شد و اساتید و کارشناسان خبره دارالترجمه قرآن کریم نیز نسبت به این اثر ارزشمند آورده‌اند که «این ترجمه از نظر نگارش ساده و روان و قابل فهم همگان است و در مواردى توضیحاتى بر آن افزوده شده، وی در بخش دیگرى آورده‌اند که از ترجمه پیداست که در کار آن دقت به عمل آمده و از بسیارى از کاستى‌ها و لغزش‌هایى که براى مترجمان پیش آمده دور است» در این ترجمه سعى شده تا مطالب به گونه‌اى باشد که خالى از ابهام و پیچیدگى بیان شده و تا حدى نزدیک به مقاصد و معانى آیات باشد.
ویژگی متن ترجمه:
این اثر ترجمه‌ای روان، ساده و البته خوشخوان است و مطابق با نثر معیار و قابل استفاده همگان است توضیحات تفسیری در این اثر اندک بوده و با کروشه و یا پرانتز از متن جدا شده است.
اشکالات
اما با این حال اشکالاتی هم بر ترجمه ایشان گرفته شده که جای تامل دارد:
1- در ترجمه توضیحات اضافى زیاد وجود دارد که باعث زیاد شدن متن ترجمه شده است و در جملات تکرارى، همان توضیحات تکرار شده است مثلا در آیه 255 بقره:«الله لا اله الاّ هو الحى القیوم»در ترجمه آمده: خداى یکتا که جز او هیچ معبودى نیست زنده و قائم به ذات [و مدبر و بر پا دارنده و نگه دارنده همه مخلوقات] است و عین همین توضیحات در ترجمه آیه دوم آل عمران آمده است.
2- عدم توجه به معلوم و مجهول بودن فعل. مانند آنچه که در ترجمه آیه 21 سوره فجر:«کلاّ اذا دکّت الارض دکّا دکّا.»آمده: این چنین نیست که مىپندارید، هنگامى که زمین را به شدت در هم کوبند. در این آیه فعل دکّت مجهول است ولى معلوم ترجمه شده و یا مانند آیه 36 سوره مؤمنون: «هیهات هیهات لما توعدون»که در ترجمه آن آمده:[ از عقل ما] دور است و بسیار دور است آنچه به شما وعده مىدهند. در این آیه فعل توعدون مجهول است ولى معلوم ترجمه شده.
3- عدم توجه به اسم فاعل و یا اسم مفعول بودن کلمات، مثلا کلمه مسوّم هم به صیغه اسم فاعل آمده مانند آیه 125 آل عمران و هم به صیغه اسم مفعول مانند آیه 83 سوره هود:مسوّمة 5 عند ربک... که در هر دو آیه به معناى «نشانه دار» گرفته شده در صورتیکه در آیه 125 آل عمران صیغه اسم فاعل است و به معناى «نشانه گذار» است و در آیه دوم که اسم مفعول است به معناى «نشانهدار» مى باشد.
کدام ترجمه قرآن به زبان فارسی بهتر است؟
زمان رضاخانی
1 – ترجمه چیست؟
«یومی سانتیاگو اوچیدا» در اثر خود به نام “ترجمه – مبانی نظری، سازه ها، انواع، اصول، تعریف”[1] می گوید: ترجمه شامل درک معنای یک متن و سپس تولید متنی برابر با آن در زبانی دیگر است که پیام مشابهی را در آن زبان ارایه می کند.
استاد معرفت در «تعریف ترجمه» نوشته است: ترجمه مصدر فعل رباعى و به معناى تبیین و ایضاح است، از این رو، نوشته هایى که شرح حال رجال را بیان مى کند کتب تراجم مى نامند و شرح حال هر یک از رجال را ترجمه او مىگویند، تاریخ قرآن، 182.
دکتر رامیار در کتاب تاریخ قرآن خود می گوید: تبلیغ و رساندن کلام به کسى که آن را نشنیده است. در تصوّف ترکى به کسى که طریقه صوفیه را به مبتدى القاء مى کند «ترجمان» گفته مى شود.
متن ادعا
” شناسنامه قرآن و اعجاز عددی آیات آن
نام: قرآن، قرآن یک کلمه ی عبری است اسم اصلی قرآن فرقان می باشد
لقب قرآن: مجید
زبان قرآن:عربی
چند وقتی است که ترجمه قرآن به زبان های خارجی مورد ذره بین برخی از عزیزان قرار گرفته است و این بار این ذره بین به سمت ترجمه قرآن به زبان اسپانیایی گرفته شد...
« قرآن چاپ عربستان در ترجمه اسپانیایی سوره حمد، “الضالین” (گمراهان) را به “ایرانیان” ترجمه کرده! »
۱- در پاسخ به ایراد ترجمه اسپانیالی قرآن یاد شده باید گفت که کلا ترجمه مناسب و روانی صورت نگرفته است و قسمتی که در مورد واژه (irani) بحث برانگیز شده است، صرفا یک اشتباه ویراستارى و خطای نگارشی می باشد.
۲- در زبان اسپانیالی کلمات Ira به معنای ″خشم و غضب″ و Ni به معنای ″نه/ و نه″ است که با بهم چسپیده شدن اشتباهیِ این دو واژه، کلمه “Irani” بوجود آمده است که با این نگارش در زبان اسپانیایی کلمه ای بی معنا است.
۳- معادل کلمه ایرانیان در زبان اسپانیایی کلمه “iraníes” و معدل کلمه ایرانی “iraní” است و کلمه “Irani” بدون درج نشانه ی استرس در آخر آن، در زبان و ادبیات اسپانیولی موجود نمی باشد.
۴- همانطور که پیش تر گفته شد، در قرآن مزبور در کل ترجمه ی خوب و روانی به زبان اسپانیایی برای این آیه و آیات دیگر صورت نگرفته است و ترجمه زیر برای آیه ۷ سوره حمد، بهتر ومناسب تر است:
.el camino de aquellos a los que Tú has agraciado; no el de aquellos con los que Tú estás disgustado, ni el de los extraviados
5- شایسته است با پرهیز از گمانه زنی های واهی، از یک اشتباه نگارشی که به وفور در چاپ هرگونه کتاب و نوشتاری اتفاق می افتد، بهانه ای برای هجمه های سیاسی اعتقادی نسازیم.
* با تشکر از استاد سلطان الکتابی، کارشناس زبان اسپانیالی
