وبلاگ علوم قرآن و حدیث

به نام خدا. در این وبلاگ دروس، کتب، مقالات و صوت مربوط به رشته علوم قرآن و حدیث قرار می گیرد. آدرس کانال تلگرام: 🆔 @quranied

وبلاگ علوم قرآن و حدیث

به نام خدا. در این وبلاگ دروس، کتب، مقالات و صوت مربوط به رشته علوم قرآن و حدیث قرار می گیرد. آدرس کانال تلگرام: 🆔 @quranied

وبلاگ علوم قرآن و حدیث
نویسندگان

۲۳ مطلب با موضوع «مباحث علوم قرآنی :: علوم قرآن» ثبت شده است

۰۶
آذر

پیامبر امی


💠  واژه امی در لغت:

✅ درس ناخوانده

✅ بیسواد

💠 در اصلاح علوم قرآنی:

درباره واژه امی چند نظر وجود دارد:

✅ منسوب به ام: همانگونه که فردی از مادر متولد می شود چیزی نمی داند، به فردی که قدرت خواندن و نوشتن را ندارد واژه امّ اطلاق میشود.

✅ منسوب به کلمه امت: از آنجا که در عصر نزول اکثریت یک جامعه از خواندن و نوشتن بی بهره بودند به کسی که نمی توانست بخواند یا بنویسد امی اطلاق می شد.

✅ منسوب به ام القری: ام القری (به معنای مادر آبادی ها و شهر ها) مکه مکرمه میباشد که در قرآن کریم نیز  دو مرتبه این ترکیب بکار رفته است، وَ کَذلِکَ أَوْحَیْنا إِلَیْکَ قُرْآناً عَرَبِیًّا لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرى...(الشوری 7)

❌ نظر اخیر نمی تواند نظر درستی باشد زیرا درست است که ام القری نام مکه مکرمه میباشد اما برای ساختن اسم نسبت اگر عبارتی به صورت مضاف و مضاف الیه بکاربرود، یاءِ نسبت به قسمت دوم کلمه اضافه میشود نه به قسمت اول کلمه؛ برای نمونه منسوب به ابن حنبل حنبلی میشود نه ابنی و یا منسوب به ابوحنیفه حنفی میشود نه ابی  ولذا اگر بخواهیم اسم منسوب از ام القری بسازیم مطابق قاعده قروی می شود نه امی.

💠 آیات دال بر امی بودن پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله:

🌼 هوَ الَّذی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولاً مِنْهُم...(جمعة 2)

🌼 و ما کُنْتَ تَتْلُوا مِنْ قَبْلِهِ مِنْ کِتابٍ وَ لا تَخُطُّهُ بِیَمینِکَ إِذاً لاَرْتابَ الْمُبْطِلُون. (العنکبوت 48)

💠 آنچه مسلم است پیش از بعثت، رسول اکرم نه خوانده اند و نه نوشته اند و نه قدرت خواندن و نوشتن را داشته اند، درباره بعد ازدوران رسالت رسول اکرم ، میان دانشمندان برسر این مطلب که اولا آیا حضرت قدرت خواندن و نوشتن را پیدا کردند؟ و ثانیاً آیا درصورت قدرت آنرا بکار گرفتند یا خیر؟ اختلاف میباشد.

✳️ جواب: طبق آیه 48 سوره مبارکه عنکبوت مشهور آنست که پس ازدوران رسالت آن حضرت نه خطی را نوشتند و نه از روی کتاب و یا نوشته ای خواندند.

♦️ دلایل:

1⃣ کافی بود دشمنان ببنید رسول خدا خطی را می نویسد و یا از روی نوشته ای میخواند تا بلافاصله ایجاد شک و شبه بنمایند.

2⃣ هدف از سواد آموزی اینست که انسان به وسیله آن بتواند کسب علم کند؛ حال آنکه وجود رسول اکرم صلی الله علیه و آله به معدن علم متصل بود، پس نیازی به سواد آموزی نداشتند.

✅ موافقان امی بودن پیامبر صلی الله علیه و آله: اکثر دانشمندان مسلمان همچون آیت الله معرفت، دکتر ذهبی، دکتر حجتی، صبحی صالح،(مستشرقان:) ویل دورانت، جان دیون پورت، ویرژیل گیورگیو، کارن آرمسترانگ، هنری دی کاستری وگوستا ولوبون.

❎ مخالفان امی بودن پیامبر بعد از بعثت: دکتر سید عبد اللطیف، سید مرتضی (علم الهدی)، عامر شعبی، آلوسی، (مستشرقان:) نولدکه، اسپرینگر،گوستاو ویل و رژی بلاشر.

♦️ دلیل:

1⃣ بنا بر تصریح قرآن، نخستین وظیفه پیغمبر آن بود که قرآن را به پیروانش تعلیم دهد و مسلم است که حداقل شایستگی برای کسی که بخواهد کتاب یا محتویات کتاب ودانش یک کتاب را به دیگران تعلیم دهد، باز هم مطابق تصریح خود قرآن، آن است که بتواند قلم رابه کار بندد یا دست کم آنچه را با قلم نوشته شده بخواند.

2⃣ واژه امی به معانی مختلفی غیر از بیسواد تعبیر شده است مثلا در میان مستشرقان رژی بلاشر می نویسد: واژه «امیین» در آیه دوم سوره جمعه و در بسیاری از آیات دیگر ، به معنای «عرب‌های مشرک» می‌باشد که بر خلاف یهویان و نصاری، از وحی بی‌بهره بودند؛ به همین دلیل در جهل و ناآگاهی نسبت به شریعت خداوند به سر می‌بردند. او معتقد است که اخبار فراوانی در تفسیر طبری هست که به ابن‌عباس نسبت داده شده است و این معنا را تأیید می‌کند، سپس نتیجه می‌گیرد که «النبی الامی» به معنای پیامبر جاهل و بی‌سواد نیست؛ بلکه به معنای پیامبر بت‌پرستان است. بلاشر تصریح می‌کند که صفت «امّی» از واژه عربی «امه» مشتق شده است و به قطع به واژه عبری «امت‌ها عولام»؛ یعنی «امم العالم» (امت‌های جهان)، به معنی بت‌پرستانی که یهود و نصاری آن‌ها را می‌شناسند، باز می‌گردد.

☑️ جمع بندی: با اینکه برخی از دانشمندان مسلمان و غیر مسلمان پیامبر اکرام را پس از بعثت پیامبری با سواد و توانا به خواندن و نوشتن می دانند اما نظر اصح و مشهور آنست که پیامبر صلی الله علیه و آله در تمامی عمر شریف خود نه خوانده و نه نوشته اند. اگر چه اگر پیامبر اراده به خواندن و نوشتن میکردند با توجه به اتصال به منبع علم، این امر برایشان ممکن بود.

لینک منبع در تلگرام

https://t.me/quranied/109

  • مرتضی رحیمی
۰۶
آذر

توحید مصاحف


📚 مروری بر مباحث گذشته:

♦️در گذشته اشاره ای به جمع قرآن و اقوال موجود در این زمینه شد، آنچه از اقوال حاصل شد این بود که قرآن در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله کتابت شد حتی محل قرار گرفتن آیات نیز توسط پیامبر صلی الله علیه و آله مشخص گردید اما بصورت دوخته شده و میان دو جلد در نیامد اما عملا شروع کار از اواخر عمر شریف ایشان بود و در زمان خلیفه اول به پایان رسید. سپس در مورد تناسب آیات و سور و پیرامون آن دو سخن به میان رفت. از موضوعات دیگر می توان به توحید مصاحف که در عصر خلیفه سوم انجام شد یاد کرد:

💠تعریف:

📖 توحید به معنای یگانه کردن و مصاحف به معنای مصحف های قرآن است. توحید مصاحف یعنی یکی کردن مصحف های قرآن که در آن خلط بوجود آمده بود. چرا که میان مصاحف صحابه نیز اختلاف وجود داشت و مسلمانان نیز از این رو در قرائت قرآن به اخلاف افتادند.

✅ از همین جهت برخی گفته اند که توحید مصاحف در اصل توحید قرائات مسلمانان بر یک قرائت بوده است.

💠📓  شرح انگیزه توحید مصاحف و تاریخچه آن:

📙 حذیفه که در جنگ ارمنستان و آذربایجان به همراه سپاهیان شامى و عراقى شرکت داشت، در گیرودار جنگ، اختلاف سپاه اسلام در قراءت قرآن را مشاهده نمود و سخت به وحشت افتاد. وقتى نزد عثمان برگشت به او چنین گفت: اى امیر مؤمنان! امت اسلام را قبل از آن که در کتاب دینى خود مانند یهود و نصارا اختلاف نمایند، دریاب...

♦️ اقدام عثمان:

عثمان، پس از مشورت با صحابه، در پیرامون یکى کردن مصاحف، به سرعت در اجراى این عمل اقدام کرد، نخست در پیامى عام، خطاب به اصحاب پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم آنان را به مساعدت در انجام این عمل دعوت نمود.

📛 احتراق مصاحف:

نخستین اقدامى که از سوى گروه و به دستور عثمان انجام گرفت، جمع‏آورى تمام نوشته‏هاى قرآنى از اطراف و اکناف کشور پهناور اسلامى آن روز بود. عثمان از حفصه دختر عمر نیز خواست تا مصحف جمع شده در زمان ابو بکر را که پس از وى به خلیفه دوم و پس از او به دخترش رسیده بود و در خانه او نگهدارى مى‏شد، در اختیار گروه «توحید مصاحف» بگذارد. حفصه حاضر نبود آن را به آسانى تحویل دهد و به همین جهت عثمان سوگند خورد به صورت امانتى تحویل گرفته و پس از اتمام کار، آن را به وى برگرداند. از منابع برمى‏آید که این مصحف یکى از مصاحفى بوده که مورد استناد و مراجعه گروه توحید مصاحف قرار گرفته است.

در این مرحله، قرآن‏ها پس از جمع‏آورى و ارسال به مدینه به دستور خلیفه سوم سوزانده و یا در آب جوش انداخته مى‏شدند و به همین جهت عثمان را «حرّاق المصاحف» نامیده‏اند.

👨‍👨‍👦‍👦 تشکیل کمیته اولیه و ثانویه:

سپس کمیته ای 4 نفره تشکیل داد(1. زید بن ثابت 2.و سعید بن عاص 3.عبد اللّه بن زبیر 4.عبد الرحمن بن حارث‏) زید بر آنان ریاست داشت‏ اما ابن مسعود که از کتاب اولیه قرآن دارای مصحف بود با وجود زید و عدم حضور خودش در کمیته مخالفت کرد. نتیجتا عثمان خود مسئولیت این چهار تن را پذیرفت، اما آنان از عهده انجام چنین کارى برنیامدند و مجددا کمیته ای مشتمل بر 12 نفر( ♦️ابىّ بن کعب، ♦️مالک بن ابى عامر، ♦️کثیر بن افلج، ♦️انس بن مالک، ♦️عبد اللّه بن عباس، ♦️مصعب بن سعد و ♦️عبد اللّه بن فطیمه، و 🔹پنج تن دیگر)-با ریاست ابی ابن کعب- تشکیل شد.

در این دوره، «ابىّ بن کعب» آیات قرآن را املا مى‏کرد و دیگران مى‏نوشتند.

💠 روال کار:

✅ جمع آوری منابع برای تهیه مصحف واحد

✅ مقابله ی مصحف ها

✅ جمع آوری مصحف ها از بلاد مختلف و ارسال مصحف واحد فراموش شده.

🌼 خلاصه آنکه بدنبال تلاش اعضای کمیته ابتدا مصحف واحدی فراهم شده و از روی آن مصاحف دیگر استنساخ شد. در نهایت 5تا7 نسخه به مراکز عمده اسلامی فرستاده شد که این مراکز عبارت بود از مکه، بصره، کوفه، شام(+ یمن و بحرین) و یکی در مدینه باقی ماند.

♦️به مجموعه ی این مصاحف 📚مصاحف عثمانی📚 اطلاق میشود.

▶️ آغاز توحید مصاحف: اواخر سال 24 و اوایل سال 25 هجری

⏹ پایان کار: سال 30 هجری.

لینک منبع در تلگرام

https://t.me/quranied/102

  • مرتضی رحیمی
۰۶
آذر

سوره


💠 در لغت:

✅ س و ر: به معنای منزلت، رفعت شأن، سورالمدینه به دیوارهایی که شهر را احاطه میکند. سوره قرآن، آیه‏هایى را احاطه کرده...

✅ س ؤ ر (ه): باقی مانده چیزی: سؤر المومن شفاء(باقی مانده{غذای} مؤمن شفاست. سوره قرآن، قطعه و قسمتى از آن است، بدین جهت، آنرا سوره‏ نامیده‏اند.

✅ س و ا ر: معرب دست‏واره- دست‏بند است. چون سوره قرآن، مانند دست‏واره‏اى، آیه‏هایى از قرآن را در برگرفته، آن را سوره نامیده‏اند.

💠 در اصطلاح:

✅ بخشى از آیه‏هاى قرآنى که داراى آغاز و انجامى است.(مناهل العرفان)

✅ بخشى از آیه‏هاى قرآنى است که میان دو «بسمله» قرار دارد.(بجز سوره توبه)

♦️ این کلمه در قرآن مجید بگونه‏هاى مختلف بکار رفته است: «سورة» 9مرتبه، «سور» 2مرتبه،«تسوّروا» یکبار، «اسوره» یکبار و «اساور» 4 مرتبه.(در مجموع17بار)

⚜️ تعداد سور: 114

🔆 بزرگترین سوره‏: بقره

🔅 کوچکترین سوره: کوثر

♦️فواید سوره:

1⃣ مشخص بودن محدوده ای برای امر تحدی.

2⃣ ایجاد نشاط برای تلاوت کننده قرآن.

3⃣ تیسیر برای مردم و تشویق آنها به قرائت قرآن و حفظ آن.

4⃣ مسئله ی غرض و موضوع محوری هر سوره.

💠 نام گذاری سوره ها:

✅ توقیفی: زرکشی در البرهان، آیت الله معرفت در تاریخ قرآن، رامیار در تاریخ قرآن

✅ اجتهادی: علامه طباطبایی در قرآن در اسلام، دکتر حجتی در در آمدی بر تاریخ قرآن.

💠 روش نامگذاری سور:

♦️از آیات آغازین سوره ها: القارعه، تین، الضحی، شمس، فجر

♦️از صدر سوره: کوثر، نصر،قدر، شرح،بلد، الغاشیه، اعلی، الطارق، انشقاق

♦️از آیات آخر سوره: ماعون، مسد 

♦️از وسط سوره آمده: بقره از آیه ی 67: ان الله یأمرکم ان تذبحوا بقره.

آل عمران از آیه ی 33 که درباره حضرت مریم ، ذکریا ،عیسی و یحیی آمده است.

♦️از محتوایی که در متن سوره آمده: مثلا سوره اخلاص که از موضوع سوره گرفته شده.

💠 نام های برخی از سوره ها

♦️حمد: (20 نام دارد) ام الکتاب، فاتحه القرآن، ام القرآن، السبع المثانی، الوافیه، الکنز، الکافیه، الاساس، الشکر، الحمد الاولی، الحمد القصری، الراقیة، الشفاء، الشافیه، الصلاة، الدعاء، السوال، تعلیم المساله، المناجاة، التفویض...♦️بقره و آل عمران: زهراوان♦️توبه: برائت♦️اسری: أسری، إسری، بنی اسرائیل♦️غافر: مؤمن ♦️محمد: قتال ♦️نبأ: عم♦️ انسان: هل اتی/دهر♦️شرح: انشراح♦️ انفال و توبه: قرینتین♦️طواسین(سوری که با طس شروع می شوند): شعرا، نمل، قصص♦️هفت سوره {غافر الی احقاف}  { 40 تا 46 } سور حوامیم چرا که با حم شروع می شود♦️ 5 سوره ی {حدید ، حشر ، صف ، جمعه ، تغابن }که با تسبیح شروع می شود: مسبحات (البته علمای علوم قرآنی 2 سوره ی الاسراء و الاعلی را به مسبحات اضافه کرده اند)♦️حامدات(سوری که با حمد آغاز می شوند): حمد، انعام، کهف، سبأ، فاطر♦️...

  • مرتضی رحیمی
۰۶
آذر

فواصل آیات


💠 فاصله در لغت و اصطلاح:

✅ بازه و مسافت میان دو چیز.

✅ کلمه آخر آیه است. 

✅در اصطلاح فاصله به واژهاى گفته مىشود که در پایان آیهاى آمده و آن را از آیه بعد جدا کرده و باعث آهنگین شدن آیه شده است چون سجع در نثر و قافیه در نظم.


💠 «اقسام فواصل»

♦️ الف) پایان هر آیه با آغاز آن

1⃣ تمکین: تمکین فاصله ایى است که واژههاى پیش از آن، هم از نظر لفظ و هم معنى مقدمه ى گفتن آن را فراهم میکند. مانند:

🌼 لا تُدْرِکُهُ الْابْصار...وَ هُوَ اللّطِیفُ الْخَبِیر. خداوند قابل دیدن نیست؛ زیرا جسم نیست؛ بلکه لطیف است؛ و چشم انسان نمیتواند موجودات لطیف را ببیند؛ ولى او خبیر است و همه را میبیند.

2⃣ تصدیر: یعنى ختم کلام با عباراتى است که در صدر آیه از آن استفاده شده که آن را «ردّ العجز على الصدر» نیز مى‏نامند مانند:

🌼 و هَبْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً إِنَّکَ أَنْتَ الْوَهَّابُ که صدر و ذیل کلام با عبارت «هب و وهّاب» شکل گرفته است.

3⃣ توشیح: عبارت است از آن‏که در ابتداى کلام معنائى باشد که پایان کلام هم، بدان منتهى شود، مانند: 

🌼 إنَّ اللَّهَ اصْطَفى‏ آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِیمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَى الْعالَمِینَ که از معناى گزینش افراد مذکور در آیه، فاصله آن روشن مى‏شود، زیرا افراد مذکور، صنفى از عالمین هستند.

4⃣ ایغال: عبارت است از آن‏که متکلم مى‏خواهد معناى کلامش را پیش از رسیدن به پایان آن کامل کند، مانند:

🌼 أولئِکَ الَّذِینَ اشْتَرَوُا الضَّلالَةَ بِالْهُدى‏ فَما رَبِحَتْ تِجارَتُهُمْ وَ ما کانُوا مُهْتَدِینَ که کلام با در آمدن عبارت: «فما ربحت تجارتهم» تمام شده و لکن معنائى افزون بر آن ذکر کرده و مى‏فرماید: «ما کانوا مهتدین».

♦️ ب) پایان آیه با پایان آیه دیگر

1⃣ کلام متوازى: توافق دو فاصله یا بیشتر در وزن آنها و در حروف سجع مانند: 

🌼 «فیها سرر مرفو(عه) و اکواب موضو(عه) و نمارق مصفو(فه)» 

2⃣ کلام مُطَرَّف: توافق در حروف سجع و نه وزن، مانند: 

🌼 «ما لکم ترجون للّه (و قارا) و قد خلقکم (اطوارا)» 

3⃣ کلام متوازن: توافق در وزن و حروف، نه در سجع مانند: 

🌼 «انّهم یرونه (بعیدا) و نراه (قریبا)» 

4⃣ کلام مُرَصَّع: توافق در وزن و حروف سجع با توافق در کلمات از جهت‏ نظم و تألیف، مانند: 

🌼 «ان إلینا (أیابهم) ثمّ ان علینا (حسابهم)»

5⃣ کلام مُتماثل: توافق در وزن و سجع و توازن و تألیف و عدد کلمات مانند:

 🌼 «و اللیل إذا (عسعس) و الصبح إذا (تنفّس)».

6⃣ کلام مُتَقارب: کلامى که در حروف متقارب در تمامى اقسام مذکور (وزن، سجع، توازن، تالیف و عدد کلمات)، از نظر سجع باهم توافق دارند. مانند:

 🌼 «ق. وَ الْقُرْآنِ الْمَجِیدِ**، بَلْ عَجِبُوا أَنْ جاءَهُمْ مُنْذِرٌ مِنْهُمْ فَقالَ الْکافِرُونَ هذا شَیْ‏ءٌ عَجِیبٌ**»

  • مرتضی رحیمی
۰۶
آذر

تناسب آیات و سور


💠 تناسب در لغت:

✅ از ماده نسبت به معنای متشاکل و نزدیک به هم بودن.

💠در اصطلاح:  

✅ علم مناسبات قرآن دانشى است که بدان وسیله، علل چگونگى ترتیب یافتن اجزاى قرآن باز شناخته مى‏شوند. ( نظم الدرر، بُقاعی، ج 1، ص 6 مقدمه)

💠 تعریف سیاق:

هر دلیلى که مرتبط با فهم عبارت مورد نظر بوده، خواه لفظى مانند قرائن لفظى مرتبط با عبارتى مورد نظر باشد، خواه حالى مانند اوضاع و احوالى که ظرف صدور کلام باشند و در موضوع دخالت داشته باشند.

💠 انواع تناسب:

1⃣ تناسب کلمات (یعنی میان اجزای هر آیه تناسبی وجود داشته باشد.)

2⃣ تناسب جمله ها (یک جمله از قرآن کریم، قرینه براى جملهاى دیگر در همان آیه قرار گیرد و در تعیین مقصود از جمله دیگر مؤثر واقع شود.)

3⃣ تناسب آیات (میان دو یا چند آیه تناسب وجود داشته باشد.)

4⃣ تناسب سوره ها(میان آیه آخر یک سوره با آیه اول سوره بعد یا میان موضوع سوره با سوره بعدش تناسب وجود داشته باشد.)

فواید پرداختن به علم تناسب:

✅  پاسخ به مستشرقین و کسانی که قرآن را کتابى از هم گسسته و در هم ریخته معرفی می کنند.

✅  دست یابى به لطایفى در تفسیر آیات‏.

✅  تاکید بر اعجاز قرآن‏.

💠 نکات:

🌼 لازمه تناسب آیات اعتقاد به توقیفی بودن چینش آیات است.

🌼 لازمه تناسب سور نیز اعتقاد به توقیفی بودن چینش سور است.

🌼 در کتاب الاتقان سیوطی 40 نوع از تناسب آیات بررسی شده. 

🌼 از کتب نگاشته شده در این زمینه می توان به  «احکام الرأى فى أحکام الأى تألیف: شمس الدین الصائغ‏» و «نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور تألیف بقاعی» اشاره نمود. 


  • مرتضی رحیمی
۰۶
آذر

چیستی و معنای آیه


💠 در لغت:

✅ ا ی ی: به معنی آهنگ کسی یا چیزی را داشتن.

✅ ا و ی: به معنی به چیزی توجه کردن و حرکت به سوی جایگاه اعم از مادی و معنوی به نیت آرامش و استراحت. واژه مأوی به معنی پناهگاه از همین ریشه است.

♦️ به گفته علمای لغت معنی اصلی آیه در لغت، علامت و نشانه است و برخی همچون راغب اصفهانی علامت و نشانه واضح و آشکار را آیه نام گذاری کرده است. 

💠 واژه آیه در استعمال قرآن کریم و متون عربی:

1⃣ معجزه: وَ لَقَدْ آتَیْنا مُوسى‏ تِسْعَ آیاتٍ بَیِّنات... (الاسراء 101)

2⃣ علامت، نشانه:  وَ قالَ لَهُمْ نَبِیُّهُمْ إِنَّ آیَةَ مُلْکِهِ أَنْ یَأْتِیَکُمُ التَّابُوتُ فیهِ سَکینَةٌ مِنْ رَبِّکُم... (البقرة 248)


3⃣ عبرت: ... إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَآیَةً لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ. (البقرة 248)  (ای عبرة لمن یعتبر.)

4⃣ برهان و دلیل: وَ مِنْ آیاتِهِ خَلْقُ السَّماواتِ وَ الْأَرْض... (روم 22، شوری 29)

4⃣ جمله و جماعت: خَرَجَ القَومَ بِآیَتِهِم. (ای بجماعتهم.) (مکاتیب الرسول صلى الله علیه و آله و سلم، ج‏3، ص: 102)

💠 آیه در اصطلاح علوم قرآنی:

 🔅زرقانی صاحب مناهل العرفان فی علوم القرآن: طائفة ذات مطلع و مقطع مندرج فی سورة من القرآن.(دسته ای از کلمات که دارای ابتدا و پایانی است و در سوره ای از قرآن جا گرفته اند.)


💠اختلاف نظر بر سر تعداد آیات قرآن کریم:

📚 شماره کوفی منسوب به حضرت علی (علیه السلام)  (6236)

📚 عدد مدنی منسوب به یحیی ابن حارث الذماری شامی و عبد اله ابن عامر ( 6226

📚 عدد مکی منسوب به عبد الله ا بن کثیر 6220

📚 عدد بصری از قتاده 6219

📚 ابن مسعود 6218

📚 عدد مدنی که کوفیین آن را مرسلا از مدینه نقل می کند و نافع به این معتقد بوده 6217

📚 ابن عباس  و ابن سیرین 6216

📚 عدد مدنی اخیر منسوب به ابو جعفر  ابن زید ابن القعقاع از قاریان دهگانه 6214

📚 حمید اعرج 6212

📚 صاحب تبیان از قول ابی جعفر مدنی؛ ابن الندیم از ابی ابن کعب نقل می کنند 6210

📚 عدد بصری که منسوب به عاصم ابن العجاج الجحدری 6205

📚 ابن الندیم و عطاء ابن یسار 6170 که تنها قولی است که کمتر از 6200 نقل شده.

♦️ اختلافات در تعداد آیات در یک سوره است نه محدوده هر سوره. علت این اختلاف به جهت آنست که گاه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در پایان آیات وقف می کردند گاه نیز به جهت اتصال معنایی میان آیات وقف نمی کردند این امر موجب اشتباه شد.

🌼 طولانی ترین آیه: آیه دَین(البقرة 282)

🌼 کوتاه ترین آیه با احتساب حروف مقطعه: طه

🌼  کوتاه ترین آیه بدون احتساب حروف مقطعه، بصورت یک کلمه: مدهامتان (الرحمن 64)

  • مرتضی رحیمی
۰۱
ارديبهشت

حروف مقطعه‏


💠 در آغاز 29 سوره از قرآن حروفى دیده مى‏شود که با تقطیع و با اسم هر حرف خوانده مى‏شوند.

💎 این حروف از نظر تعداد حروف پنج دسته‏اند.

1⃣ دسته اول تنها یک حرف دارند. مثال: «ص» در سوره صاد، «ق» در سوره قاف‏ و «ن» در سوره قلم

2⃣ دسته دوم دو حرف دارند.مثال: «حم»، «طه» و «یس»

3⃣ دسته سوم سه حرف دارند. مثال: «الم»، «الر»، «طسم»

4⃣ دسته چهارم چهار حرف دارند.مثال: «المص»، «المر»

5⃣ دسته پنجم پنج حرف دارند.مثال: «کهیعص»، «حمعسق»

♦️ ذکر چند نکته پیرامون حروف مقطعه‏

🔅  این حروف در پنج بنا یعنى یک حرفى، دو حرفى، سه حرفى، چهار حرفى، پنج حرفى مى‏باشند و تمام کلمات عرب ازاین پنج حالت خارج نیست.

🔅  این حروف با حذف مکررات، چهارده حرف مى‏شوند و عبارتند از «ا. ح. ر.س. ص. ط. ع. ق. ک. ل. م. ن. ه. ى»

و این چهارده حرف دقیقانصف حروف الفباى عربى است.

🔅 تقریبا نصف حروف مهموسه، مجهوره، مشدده، رخوه، مطبقه، مفتحه، مستعلیه، مستفله، مصمته در حروف مقطعه دیده مى‏شوند.

🔅 در 24 مورد از 29 موردى که حروف مقطعه بر سوره‏هاى قرآن وارد شده بعد از این حرف، اشاره به عظمت قرآن شده است مانند سوره بقره، هود، نمل، لقمان و اعراف.

🔅 26 سوره از سوره‏هایى که با حروف مقطعه شروع مى‏شوند مکى هستند و اولین آنها سوره قلم و آخرین آنها سوره عنکبوت بنابر ترتیب نزول است و تنها سه سوره از سوره هایى که حروف مقطعه دارند مدنى مى‏باشند و آنها به ترتیب نزول عبارتند از بقره، آل عمران، رعد. 


💠 حروف مقطعه نزد مفسرین‏

آراء و نظریات مفسران درباره حروف مقطعه در تفاسیر مختلف شیعه و اهل سنت بالغ بر بیست نظریه است. ما برخى از آنها را بصورت مختصر بیان مى‏کنیم.

✅ 1- این حروف از متشابهات قرآن است و علم آن بر هیچکس آشکار نیست.

✅ 2- هر حرفى از حروف مقطعه اشاره به اسمى از اسماء خداوند دارد مثلا کهیعص اشاره است به کریم، هادى، حکیم، علیم، صادق.

✅ 3- هرکدام از فواتح سور معناى جمله‏اى است مانند الر به معناى «انا الله ارى» (من خدایى هستم که مى‏بینم) مى‏باشد.

✅ 4-ترکیب هر بخش از حروف، اشاره به اسماء الهى مى نماید. مانند: الر، حم، ن، اشاره به اسم رحمن مى نماید.

✅ 5- فواتح سور، اسم سوره‏ها است مثلا اسم سوره بقره، «الم» است.

✅ 6- آغاز سوره ها، اسماء مختلفى براى قرآن مى باشند؛ یعنى یکى از اسماء قرآن مثلاً  الم است.

✅ 7- فواتح سوره‏ها، اسماء مختلفى براى قرآن مى‏باشند، یعنى یکى از اسماء قرآن مثلا: «الم» است.

✅ 8- آغاز سورهها، سوگندهاى آغاز سوره مىباشد که خداوند به آنها سوگند یاد کرده است.

✅ 9- کلمات فواتح سور، اسم اعظم خداوند مى‏باشند، و مى‏توان از چینش آنها به نحوى اسم اعظم خداوند را بدست آورد.

✅ 10- فواتح سور، سوگندهاى آغاز سوره مى‏باشند که خداوند بدآنها قسم یاد فرموده است.

✅ 11- این حروف به حساب ابجد اشاره به مدت بقاى امت اسلامى است.

✅ 12- هر حرفى اشاره به مدت و زمان مشخصى دارد و طبق محاسبات ابجد، طول زندگى و سرآمد عمر قومى را  مشخص مىسازد. مثلاً الم یعنى  81، المص یعنى  161، الر یعنى  931، المر یعنى  981.

✅ 13- هر حرفى از حروف مقطعه آغاز یکى از اسماء خداوند است مثلا «الم» اشاره به حرف اول در سه اسم: «الله، لطیف، محسن» مى‏باشد.

✅ 14- هر حرفى اشاره به مدت زمان مشخصى دارد و بر طبق محاسبات ابجد آجال و اعمار قومى را مشخص مى‏سازد.

✅15- تمام حروف مقطعه بجز سه مورد بر سور مکى آمده است و به معناى‏ هشدار باش و بیدار باش به کفار و مشرکین مى‏باشد تا هنگام قرائت سوره ساکت شوند و حروف مقطعه تنها در ابتداى سه سوره مدنى (بقره، آل عمران و رعد) دیده مى‏شود و آن بخاطر وجود آیاتى در آنها پیرامون اهل کتاب است.

✅ 16- حروف مقطعه، مجرد اسماء اصوات هستند و معناى مشخص ندارند.

✅ 17- حروف مقطعه، اشاره به این مطلب است که قرآنى که شما از آوردن آن عاجزید از حروف معمولى بوجود آمده است.

✅ 18- هر سوره‏اى که حروف مقطعه دارد نشان مى‏دهد که از آن حروف در آن سوره بیشتر از سایر سوره‏ها استفاده شده است. (امروزه این منظور رد شده است.)

✅ 19-حروف مقطعه براى جلب توجه پیامبر آمده است. جبرئیل با ابلاغ این حروف، ذهن پیامبر را از مشغولیات دیگر باز مى داشت و متمرکز وحى مى نمود.

✅ 20- حروف مقطعه رموزى بین خداوند و پیامبر مى‏باشند و هیچکس را یاراى فهم آنها نیست چه اگر فهم آنها امکان مى‏داشت به صورت رمز بیان نمى‏گشت.

در میان تفاسیر مختلفى که براى حروف مقطعه ذکر شده است، آخرین تفسیر ذکر شده وجیه‏تر به نظر مى‏رسد. 

  • مرتضی رحیمی
۰۱
ارديبهشت

تدوین و جمع قرآن‏


واژه جمع قرآن دو کاربرد دارد؛ 1⃣ یکى به معناى جمع در اذهان و سینه‏ ها که همان حفظ قرآن مى ‏باشد،2⃣ دیگرى به معناى تدوین و نگاشتن قرآن است. ❌ جمع به معناى اول مورد نظر نیست. ✅ غرض در این بخش این است که تألیف قرآن به صورت کتاب مدون در چه زمانى صورت گرفته است. جمع به این معنا از موضوعات علوم قرآنى است که بسیارى تحت عنوان «تاریخ قرآن» نوشتار مستقل در پیرامون آن نگاشته‏ اند. *همچون پژوهشی در نظم قرآن نوشته عبدالهادی فقهی زاده.

♦️ بطور کلی سه دیدگاه در مورد جمع قرآن وجود دارد:

🔅 1. قائلان به جمع کامل قرآن در زمان پیامبر اکرم-صلی الله علیه وآله-➖ قائلان: آیت الله خویی، سید مرتضی (علم الهدی)، محمد باقر حجتی، جان بُرتُن

🔅 2. قائلان به جمع بخشی از قرآن در زمان پیامبر اکرم-صلی الله علیه وآله- ➖ قائلان: علامه معرفت، ریچارد بل، بروکلمان

🔅 3. قائلان به عدم جمع قرآن در زمان حیات رسول اکرم-صلی الله علیه وآله- ➖قائلان: اکثر علمای اهل سنت همچون صبحی صالح 

  • مرتضی رحیمی
۱۶
فروردين

 تعریف علوم القرآن‏

💎 مقصود از علوم القرآن (به لفظ جمع، نه علم القرآن به لفظ مفرد)، گروهى از معارف متصله به قرآن است، که به نحوى از انحاء، به طور خاص، خادم فهم قرآن باشند، مانند: علم الرسم، علم القراءات، علم اسباب النزول، علم الناسخ و المنسوخ، علم إعراب القرآن، علم غریب القرآن، علم المحکم و المتشابه، و غیره. قید «به طور خاص» براى آن است که بعضى از علوم را- هر چند به طور مقدمى در فهم قرآن دخیل باشند، مانند صرف و نحو- خارج کند، نه علم إعراب القرآن را که به طور خاص در فهم قرآن دخیل است.

💎 به عبارت دیگر، علوم القرآن آن دسته از علومند که مستقیما و بلا واسطه در فهم قرآن دخیلند، مانند علم ناسخ و منسوخ؛ و به آن دسته از علوم که در فهم قرآن و غیر قرآن‏ دخیلند (مانند صرف و نحو) اصطلاحا علوم القرآن نمى‏گویند.

💎 این مرکّب اضافى، یعنى علوم القرآن، بعد از نقل اصطلاحى، علم شخصى است براى فنى که شامل همه علوم خادم در فهم قرآن است. بنابر این مدلول تضایفى قبل از نقل آن، با مدلول اصطلاحى بعد از آن، مغایرت دارد. گوئى علوم القرآن، بعد از علمیت، وحدتى انتزاعى یافته و یک علم است که مسائل آن، علوم مختلفه‏اى است که به طور خاص، خادم فهم قرآنند. 


فایل صوتی تعریف علوم قرآن

برای دانلود صوت تعریف علوم قرآن توسط استاد مهدوی راد کلیک بفرمایید.

  • مرتضی رحیمی
۱۴
فروردين

اولین و آخرین آیات نازل شده‏

♦️ اختلاف نظراتى بین مفسرین قرآن کریم در اینکه اولین و آخرین آیه نازل شده کدام است وجود دارد؛ اکثر مفسرین معتقدند اولین آیات نازل شده پنج آیه اول سوره علق است.

«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏، اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ‏، خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ‏، اقْرَأْ وَ رَبُّکَ الْأَکْرَمُ‏ الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ‏، عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ یَعْلَمْ».

♦️ بعضى دیگر سوره مدثر را اولین آیات نازل شده مى‏دانند.

♦️ برخى از مفسرین سوره حمد را اولین سوره کامله می دانند. 

در اینکه آخرین آیات نازل شده کدام است نیز بین مفسرین اختلاف نظراتى وجود دارد ولى از چند آیه ذیل خارج نیست.

مشهور اقوال مفسرین این است که آخرین آیات نازل شده، آیات 128 و 129 سوره توبه است.

«لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ‏ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِیَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ».

♦️ برخى دیگر از مفسرین موارد ذیل را بعنوان آخرین آیات نازل شده برشمرده‏اند.

1- آیه 281 سوره بقره‏ «وَ اتَّقُوا یَوْماً تُرْجَعُونَ فِیهِ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ تُوَفَّى کُلُّ نَفْسٍ ما کَسَبَتْ وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ».

2- آیه 3 سوره مائده‏ «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ‏

لَکُمُ الْإِسْلامَ دِیناً».

3- آیات 278 و 279 سوره بقره‏ «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِیَ مِنَ الرِّبا إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ إِنْ تُبْتُمْ فَلَکُمْ رُؤُسُ أَمْوالِکُمْ لا تَظْلِمُونَ وَ لا تُظْلَمُونَ».

4- آیه 176 سوره نساء «یَسْتَفْتُونَکَ قُلِ اللَّهُ یُفْتِیکُمْ فِی الْکَلالَةِ ... وَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْ‏ءٍ عَلِیمٌ».

♦️ در اینکه آخرین سوره نازل شده کدام سوره است نیز اختلاف نظراتى وجود دارد ولى مشهور مفسرین بنابر روایتى از ابن عباس عقیده دارند سوره نصر آخرین سوره نازل شده بر پیامبر صلى الله علیه و آله است.

  • مرتضی رحیمی