تعریف وجوه و نظائر

وجوه و نظائر

💠 در لغت

✅ وجوه: (مفرد=وجه) چهره، روش، طریق، حالت، سبب، علت.

✅ نظائر: (مفرد=نظیرة) مثل و مانند.

💠 در اصطلاح

♦️ وجوه، درباره محتملات معانى به کار مى‏رود و نظائر، درباره الفاظ و تعابیر.

✅ اگر برای «لفظ یا عبارتى» چند معنا احتمال برود، این معانى را «وجوه» گویند. بدین معنا که عبارت مذکور را بتوان بر چند وجه تعبیر کرد و هر وجهى را تفسیرى شمرد.🔹 مثلا برای لفظ «هدی» حدود 18 معنی ذکر شده است؛ دین: (إِنَّ الْهُدى‏ هُدَى اللَّهِ بتحقیق که دین دین خدا است)، تورات: (وَ لَقَدْ آتَیْنا مُوسَى الْهُدى‏ و بتحقیق که ما به موسى هدایت (تورات) را دادیم‏)، قرآن، پایدارى‏، بیان‏، ایمان، دعوت و...

✅ نظائر برای الفاظ یا تعابیر مترادفه به کار مى‏رود و آن هنگامى است که چند «لفظ» (کلمه یا جمله) یک معناى تقریبى واحد را افاده کنند. این بیش‏تر در الفاظى یافت مى‏شود که داراى معانى متقارب و مترادف باشند و جدا ساختن آن‏ها گاه دشوار مى‏نماید. مانند قلب و فؤاد که هر دو لفظ معنای دل دارند ومقصود شخصیت واقعی و باطنی انسان است مانند این دو آیه:

«نزل به الروح الامین علی قلبک لتکون من المنذرین.🌼 روح الامین (جبرئیل) آن را بر دلت نازل کرد تا از (جمله هشدار) دهندگان باشی».

«کذلک لنثبت به فؤادک و رتلناه ترتیلا.🌼 این گونه (ما آن را به تدریج نازل کردیم) تا قلبت را به وسیله آن استوار گردانیم، و آن را به آرامی خواندیم».

♦️ در قرآن از هر دو نوع فراوان یافت مى‏شود. لذا شناخت وجوه و نظائر در قرآن یک ضرورت تفسیرى به شمار مى‏رود.

💠 سیر پیدایش اصطلاح وجوه و نظایر

✅ نخستین بار تعبیر وجوه از سوی امام علی بن ابی طالب (علیه السلام) در سخن مشهور ایشان آمده است که فرمود: «و لاتجادلهم بالقرآن، فانّه حمّال ذووجوه».

✅ با توجه به ریشه لغوی و کاربرد واژه وجوه در سخن امام علی(علیه السلام) معلوم می شود که این اسم در تفسیر بر موضوعی اطلاق می گردد که به واژگان قرآنی به کار رفته در بیش از یک وجه، یعنی «برچند راه در قصد و هدف یا امور چند وجهی» دلالت دارد.

✅ مفسران دیده بودند که واژگان بسیاری از قرآن کریم چند بار تکرار شده است که مفهوم آن در هر بار با دیگری متفاوت است؛ از این رو بسیاری از ایشان به گردآوری این واژگان و بیان «وجوه آن» یعنی راه هایی که در هر یک از مواضع مختلف آن قصد شده، پرداختند و نام کتاب های خود در این زمینه را «الوجوه و النظائر» گذاشتند.

💠 انواع وجوه و نظایر

1⃣ احتمال چند وجه از معانی برای یک کلمه

✅ مانند کلمه امت: که در قرآن به سه معنا آمده است.

2⃣ اجتمال چند وجه در رابطه با جمله های کلامی

✅ مانند آیه «یا ایها الذین آمنوااستجیبوا للّه و للرسول اذا دعاکم لمایحییکم واعلموا ان اللّه یحول بین المر و قلبه و انه الیه تحشرون» جمله «واعلموا ان اللّه یحول بین المر و قلبه» از جمله عبارت هایی است که موردگفتگو قرار گرفته، درباره آن سخن بسیار گفته اند وجوه محتمله در تفسیر و تاویل آن تا شش گفتار رسیده است.

3⃣ چند کلمه با معنای واحد(نظائر در کلمات مفرد)

✅ مانند کلمات علم و عقل و رای و ابصر و نظر و فهم و فقه وفکر و ایقن و تذکر و وعی تمامی این الفاظ معنای «آگاه شدن و دانستن» را می دهد چنان که در این آیات آمده است:

«و قل رب زدنی علما، و بگو: پروردگارا! بردانشم بیفزای» ♦️«یفصل الا یات لقوم یعلمون، نشانه ها را برای گروهی که می دانند به روشنی بیان می کند»♦️ «ان فی ذلک لا یات لقوم یعقلون، بی گمان در این (امور) برای مردمی که آگاهند دلایل (روشنی) است»♦️ «انهم یرونه بعیدا و نراه قریبا، آنان (عذاب) را دورمی دانند و (ما) نزدیکش می دانیم» «و ابصرهم فسوف یبصرون، و آنان را بنگرکه به زودی با دیده بصیرت بنگرند (آگاه خواهند شد)» ♦️«افلم یسیروا فی الارض فینظروا کیف کان عاقبه الذین من قبلهم، آیا در زمین سیروسفر نمی کنند تا به سرانجام پیشینیان آگاهی یابند؟» ♦️«ففهمناها سلیمان و کلا آتینا حکما و علما، پس آن (داوری) را به سلیمان فهماندیم (آگاه ساختیم) و به هر یک (از داود وسلیمان) حکمت و دانش عطا کردیم» ♦️«و احلل عقده من لسانی یفقهوا قولی، واز زبانم گره به گشای (تا) سخنم را بفهمند» ♦️...

4⃣ نظائر در جمله های ترکیبی

✅ مانند: طبع اللّه علی قلوبهم، ختم اللّه علی قلوبهم، قلوبهم فی غلف، صرف اللّه قلوبهم، اعینهم فی غطا، و علی ابصارهم غشاوه، ازاغ اللّه قلوبهم، فی قلوبهم مرض و غیره که تمامی این تعابیر یک معنا را می رساند: کج اندیشی و کج بینی و کج روی که بر خلاف فطرت انجام گرفته است.

💠💠💠 نمونه‏هایی از وجوه و نظائر در قرآن کریم‏

💠 وجوه واژه سوء

✅ شدّت: (یَسُومُونَکُمْ سُوءَ الْعَذابِ شما را به عذاب شدید مى‏کشاندند).

✅ پى کردن: (وَ لا تَمَسُّوها بِسُوءٍ و آن [ناقه‏] را پى نکنید).

✅ زنا: (ما جَزاءُ مَنْ أَرادَ بِأَهْلِکَ سُوءاً کیفر آنکس که خواسته باشد با همسرت زنا کند چیست)، (ما کانَ أَبُوکِ امْرَأَ سَوْءٍ پدرت مرد زنا کارى نبود).

✅ پیسى: (بَیْضاءَ مِنْ غَیْرِ سُوءٍ سفیدى که از پیسى نباشد).

✅ عذاب: (إِنَّ الْخِزْیَ الْیَوْمَ وَ السُّوءَ بتحقیق که خوارى امروز و عذاب).

✅ شرک: (ما کُنَّا نَعْمَلُ مِنْ سُوءٍ ما از کارهاى شرک انجام نمى‏دادیم).

✅ دشنام: (لا یُحِبُّ اللَّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ خداوند گفتن دشنام را دوست ندارد)، (وَ أَلْسِنَتَهُمْ بِالسُّوءِ و زبانهایشان بدشنام).

✅ گناه: (یَعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَهالَةٍ گناه را از روى نادانى انجام مى‏دهند).

✅ محل بد: (وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ و براى آنها است بدى منزلگاه).

✅گزند و ضرر: (وَ یَکْشِفُ السُّوءَ و گزند را بر طرف مى‏سازد)، (وَ ما مَسَّنِیَ- السُّوءُ و ضررى بمن نمى‏رسید)

✅ کشتن و عقب‏نشینى: (لَمْ یَمْسَسْهُمْ سُوءٌ کشته شدن و فرار به آنها نرسید).

💠 وجوه واژه صلاة

✅ نمازهاى پنجگانه: (وَ یُقِیمُونَ الصَّلاةَ و نماز را بپاى مى‏دارند).🔹 نماز عصر: (تَحْبِسُونَهُما مِنْ بَعْدِ الصَّلاةِ آن دو را از پس نماز عصر حبس کنید).🔹نماز جمعه: (إِذا نُودِیَ لِلصَّلاةِ هرگاه براى نماز جمعه ندا شد (اذان گفته شد)).

✅ نماز میت: (وَ لا تُصَلِّ عَلى‏ أَحَدٍ مِنْهُمْ و بر هیچ یک از آنان (منافقان) نماز مگذار).

✅ دعا: (وَ صَلِّ عَلَیْهِمْ و دعا کن براى آنها).

✅ دین: (أَ صَلاتُکَ تَأْمُرُکَ آیا دین تو، بتو دستور مى‏دهد).

✅ قراءت: (وَ لا تَجْهَرْ بِصَلاتِکَ و نمازت را بلند مخوان).

✅ رحمت و استغفار: (إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ بتحقیق که خداوند و فرشتگان او بر پیغمبر رحمت مى‏فرستند).

✅ جایگاه هاى نماز (وَ صَلَواتٌ وَ مَساجِدُ و جاهاى نماز و مسجدها)، (لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ به جاهاى نماز نزدیک نشوید [در حالیکه کسل باشید]).

💠 وجوه واژه روح

✅ امر: (وَ رُوحٌ مِنْهُ و امرى از او است).

✅ وحى: (یُنَزِّلُ الْمَلائِکَةَ بِالرُّوحِ فرشتگان را با وحى فرو مى‏فرستد).

✅ قرآن: (أَوْحَیْنا إِلَیْکَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا- وحى نمودیم بر تو روحى (قرآنى) از امرمان).

✅ رحمت: (وَ أَیَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ و آنان را برحمتى از جانب خود تأیید کرد).

✅ زندگى: (فَرَوْحٌ وَ رَیْحانٌ).

✅ جبرئیل: (فَأَرْسَلْنا إِلَیْها رُوحَنا بسوى مریم روح خود را فرستادیم)، (نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِینُ با این (قرآن) روح الامین (جبرئیل نازل شد).

✅ فرشته‏اى عظیم: (یَوْمَ یَقُومُ الرُّوحُ روزى که روح بپا خیز).

✅ لشکرى از فرشتگان: (تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فرشتگان و لشکرى از آنان فرود آیند).

✅ روح بدن: (وَ یَسْئَلُونَکَ عَنِ الرُّوحِ و از تو درباره روح مى‏پرسند).

💠 وجوه واژه دعا

✅ عبادت: (وَ لا تَدْعُ مِنْ دُونِ اللَّهِ ما لا یَنْفَعُکَ وَ لا یَضُرُّکَ و عبادت مکن جز خداوند را که به تو سودى نرسانند و ضررى بر تو وارد نسازند).

✅ کمک گرفتن: (وَ ادْعُوا شُهَداءَکُمْ و گواهانتان را بیارى طلبید).

✅ خواستن: (ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ از من بخواهید اجابت کنم شما را.

✅ سخن: (دَعْواهُمْ فِیها سُبْحانَکَ اللَّهُمَّ سخن آنها در آنجا (بهشت) این است که: پروردگارا منزهى تو).

✅ نام بردن: (لا تَجْعَلُوا دُعاءَ الرَّسُولِ بَیْنَکُمْ کَدُعاءِ بَعْضِکُمْ بَعْضاً نام بردن پیامبر صلى اللّه علیه و آله را مانند نام بردن خودتان یکدیگر را نباشد).

💠 وجوه واژه احصان

✅ عفّت: (وَ الَّذِینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَناتِ و آنان که زنان با عفت را تهمت مى‏زنند).

✅ ازدواج کردن: (فَإِذا أُحْصِنَّ پس هرگاه ازدواج کردند.

💠💠💠 نمونه هایی از نظائر در قرآن کریم

✅  هر چه در قرآن از أسف یاد شده معنایش حزن و اندوه است مگر در (فَلَمَّا آسَفُونا) که به معنى: اغضبونا ما را بخشم آوردند مى‏باشد.

✅  هر جا (بروج) یاد شده منظور ستارگان است مگر (وَ لَوْ کُنْتُمْ فِی بُرُوجٍ مُشَیَّدَةٍ) که یعنى: هر چند در کاخهاى بلند و حفظ کننده باشید.

✅ و هر چه کلمه (بَخْسٍ) باشد به معنى ناقص و اندک است مگر در (بِثَمَنٍ بَخْسٍ) که بمعنى حرام است.

✅ آنچه لفظ (رجز) هست به معنى عذاب مى‏باشد بجز در (وَ الرُّجْزَ فَاهْجُرْ) که منظور بت است.

✅ هر کجا واژه (ریب) آمده به معنى شک است مگر در (رَیْبَ الْمَنُونِ) که یعنى: حوادث روزگار.

✅  هر کجا از لفظ (زکات) آمده منظور مال است مگر در (وَ حَناناً مِنْ لَدُنَّا وَ زَکاةً) که به معنى پاکیزگى است‏.

💠 آثار و نوشته ها درباره وجوه و نظایر

1⃣ نوشته های مفسران درباره وجوه و نظایر

✅ «الوجوه و النظائر فی القرآن الکریم» مقاتل بن سلیمان بلخی (م 150هـ.)

✅ «الوجوه و النظایر فی القرآن الکریم» هارون بن موسی (قرن 2)

✅ «تحصیل نظائرالقرآن» حکیم ترمذی (قرن 3)

✅ «وجوه القرآن» اسماعیل جبری نیشابوری (قرن 5)

✅ «الوجوه و النظائر فی القرآن الکریم» دامغانی (م 478هـ)

✅ «نزهة الأعین النواظر فی علم الوجوه و النظائر» ابن جوزی (اواخر قرن 6)

✅ «بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز» فیروزآبادی (قرن 8)

✅ «کشف السرائر عن معنی الوجوه و النظائر» شمس الدین بن عماد (قرن 9)

2⃣ گردآورندگان وجوه و نظایر به عنوان واژگان مشترک قرآنی

✅ ابوعبدالله، عکرمة بن عبدالله مدنی(م 105هـ) ✅ علی بن ابی طلحه (م 143هـ) ✅ ابونضر، محمدبن سائب بن بشر بن عمروبن حارث کلبی (م146هـ)✅ ابوالحسن مقاتل بن سلیمان بن بشر أزدی خراسانی (م150هـ)✅ هارون الحجازی.✅ هارون بن موسی القاری الأزدی(م170هـ)✅ علی بن وافد (قرن دوم هجری)✅ ابوالفضل، عباس بن فضل انصاری (م 181هـ)✅ ابوزکریا، یحیی بن سلام بن ابی ثعلبه تیمی (م200هـ)؛ کتابش «التصاریف» یا «تصاریف تفسیرالقرآن ممّا اشتبهت أسماؤه و تصرّفت معانیه» نام دارد.✅ ابوعمر حفص بن عبدالعزیز بن صهبان دوری (م 246هـ)؛ ✅ ابوالعباس محمد بن یزید بن عبدالاکبر، معروف به مبرّد (م 286هـ)؛ کتابی دارد با عنوان «ما اتّفق لفظه و اختلاف معناه من القرآن المجید». ✅ ابوعبدالله محمد بن علی بن حسن معروف به حکیم ترمذی(م 320هـ)؛ کتاب «تحصیل نظائر القرآن» از اوست.✅ ابوبکر محمد بن حسن بن محمد بن زیاد، معروف به نقّاش (م 351هـ)؛✅ احمد بن حسن بن عبدالله بن معید بن اسماعیل عسکری (م 382هـ)؛✅ ابوالحسین احمد بن فارس بن زکریا رازی (م395هـ)؛ کتابی به نام «الأفراد» دارد.✅ ابومنصور عبدالملک بن محمد بن اسماعیل ثعالبی (م429هـ)؛ کتابی با عنوان «الأشباه و النظائر فی الألفاظ القرآنیة التی ترادفت مبانیها و تنوّعت معانیها» دارد.✅ ابوعبدالله اسماعیل بن احمد بن عبدالله ضریر نیشابوری (م 430هـ).✅ ابوعلی، حسن بن احمد بن عبدالله بغدادی، معروف به ابن البناء (م471هـ)؛ کتابی به نام «الوجوه و النظائر» دارد.✅ ابوعبدالله حسین بن محمد بن ابراهیم دامغانی (م 478 هـ)؛✅ ابومحمد، جعفربن احمد بن حسین بن احمد سراج (م 500هـ). کتاب او «ارجوزة فی نظائر القرآن» است.✅ ابوالحسن علی بن عبید بن نصربن عبیدالله، معروف به ابن زاغونی (م 527هـ)؛ کتابی به نام «الوجوه و النظائر» دارد.✅ ابوالبرکات عبدالرحمان بن محمد بن عبیدالله أنباری (م 577هـ)؛ کتابی به نام «الفاظ الأشباه و النظائر» دارد.✅ ابوالفرج جمال الدین عبدالرحمان بن علی بن محمد قرشی، معروف به ابن جوزی (م 597هـ)؛ کتابی نوشته با عنوان «نزهة الأعین النواظر فی علم الوجوه و النظائر»،✅ ابوالفضل کمال الدین حُبیش بن ابراهیم بن محمد تفلیسی (م 620هـ) کتابی دارد به نام «وجوه قرآن» که به چاپ رسیده و معروف است✅ ابوالعباس احمد بن علی المقرئ (متوفی 658هـ)؛ کتابی به نام «وجوه القرآن» دارد.✅ ابو ظاهر، مجد الدین، محمد بن یعقوب بن محمد فیروزآبادی (م 817هـ)؛ کتابی به نام «بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز» دارد.✅ شمس الدین محمد بن محمد بن علی بن عماد البلبیسی (م 887 هـ)؛ کتابی دارد به نام «کشف السرائر عن معنی الوجوه و النظائر».✅ ابوالحسین محمد بن عبدالصمد مصری کتابی در باب وجوه و نظایر دارد. در سال فوت او اختلاف است.✅ ابن ابی المعافی؛ سال فوت او مشخص نیست.✅ ابوالفضل جلال الدین عبدالرحمان بن ابی بکر بن محمد سیوطی (م 911هـ)؛ کتاب وی «معترک الأقران فی مشترک القرآن» نام دارد.✅ ابوحامد اصفهانی کتابی با نام «البصائر فی الوجوه و النظائر» دارد. سال فوت او نامعلوم است.✅ مصطفی بن عبدالرحمن بن محمد ازمیری (م 1155هـ)؛ کتابی دارد با عنوان «عمدة العرفان فی وجوه القرآن».✅ عبدالهادی نجابن السید رضوان بن محمد أبیاری (م 1305هـ)؛ دو کتاب در این زمینه یعنی واژگان مشترک قرآنی دارد به نام های: «حسن البیان فی نظم مشترک القرآن»، و «سعود القرآن فی نظم مشترک القرآن».✅ ابومحمد علی بن قاسم بامیانی (سال فوت او مشخص نیست)؛ کتابی دارد به نام «المنتخب من کتاب تحفة الولد» از امام مفسر احمد بن حدادی.

♦️ در میان معاصران:

✅ محمد نور الدین المنجّد

✅ خانم سلوی محمد العوّاء بنت الشاطئ

3⃣ آثار زبان شناسان در وجوه و نظایر قرآن کریم

✅ «الأجناس» از ابوعبید قاسم بن سلاّم (م 244هـ)

✅ «ما اتّفق لفظه و اختلف معناه» «عبدالله بن خُلَید» معروف به ابوعمیثل (م 240هـ)

✅ «ما اتّفق لفظه و اختلف معناه فی القرآن المجید» محمد بن یزید مبرّد (م 286هـ)

✅ «الأشباه و النظائر فی الألفاظ القرآنیة التی ترادفت مبانیها و تنوّعت معانیها» ثعالبی (م 429هـ)

لینک های این مطلب

https://t.me/quranied/233

https://t.me/quranied/248

https://t.me/quranied/241

تعریف اسباب نزول

اسباب النزول

💠 در لغت

♦️ اسباب: جمع سبب، چیزی است که براى رسیدن به چیز دیگر از آن استفاده برند.

🔹 معانى اسباب در قرآن:

✅ ریسمان (حج/22،15)

✅ درهاى آسمان یا نواحى آن (مؤمن/40، 36)

✅ راه و منزل (کهف/18، 92)

✅ علم (کهف/18،84)

✅ راه‌هاى عروج به آسمان (اسباب‌السماء)

✅ مودت و پیوند. (بقره/2، 166)

♦️ نزول: فرود آمدن درباره امورى مانند: آفرینش لباس، آهن، چهارپایان، بارش‌باران، فروفرستادن عذاب، نزول قرآن بر پیامبر و‌...

💠 در اصطلاح

♦️ سبب نزول عبارت است از هر روى‌داد یا پرسشى در زمان پیامبر(صلى الله علیه وآله)که به اقتضاى آن آیه یا آیاتى از قرآن هم‌زمان، یا در پى آن نازل شده است.

✅ اصطلاح «اسباب نزول» اصطلاحى مستحدث است که سابقه آن حدوداً به قرن چهارم و پنجم هجرى مى‌رسد و پس از واحدى بود که این اصطلاح رایج و فراگیر شد و پیش‌تر از آن، و هم به‌صورت پراکنده بعد از آن، گاه اصطلاح «التنزیل» بجای سبب نزول به‌کار مى‌رفته، و کتاب‌هایى نیز عنوان التنزیل به خود گرفته است.

✅ واژه تنزیل در روایاتى از پیامبر(صلى الله علیه وآله)، اهل‌بیت(علیهم السلام) و صحابه دیده مى‌شود که در مقابل تأویل به‌کار مى‌رفته و مراد از آن مورد نزول بوده است، یعنى معناى ظاهرى آیه.

💠 اقسام اسباب نزول

1⃣ یک آیه و اسباب نزول متعدد:

✅ گاه جریانى پیش مى ‏آمد که سبب نزول یک یا چند آیه مى ‏شد. و گاهى هم خود این سبب در بیشتر مکان ها یا در مورد بیشتر افراد و موارد تکرار مى ‏گشت. این وضع را تعدّد اسباب وحى و نازل واحد مى ‏نامند.

2⃣ چند آیه برای یک سبب نزول: 

✅ چنان که ام سلمه به پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) عرض کرد: اى رسول خدا! نمى‏ شنوم که خدا در خصوص هجرت یادى از زنان کرده باشد؟! خداى تعالى این آیه را نازل فرمود: «خداوند، درخواست آنها را پذیرفت (و فرمود:) من عمل هیچ عمل‏ کننده ‏اى از شما را، زن باشد یا مرد، ضایع نخواهم کرد شما همنوعید، و از جنس یکدیگر! آنها که در راه خدا هجرت کردند، و از خانه ‏هاى خود بیرون رانده شدند و در راه من آزار دیدند، و جنگ کردند و کشته شدند، به یقین گناهانشان را مى ‏بخشم و آنها را در باغ هاى بهشتى، که از زیر درختانش نهرها جارى است، وارد مى ‏کنم. این پاداشى است از طرف خداوند و بهترین پاداش ها نزد پروردگار است».‏ خداى سبحان در این معنا آیه دیگرى نیز نازل فرموده است: «به یقین، مردان مسلمان و زنان مسلمان، مردان با ایمان و زنان با ایمان، مردان مطیع فرمان خدا و زنان مطیع فرمان خدا، مردان راستگو و زنان راستگو، مردان صابر و شکیبا و زنان صابر و شکیبا، مردان با خشوع و زنان با خشوع، مردان انفاق کننده و زنان انفاق کننده، مردان روزه ‏دار و زنان روزه‏ دار، مردان پاکدامن و زنان پاکدامن و مردانى که بسیار به یاد خدا هستند و زنانى که بسیار یاد خدا مى ‏کنند، خداوند براى همۀ آنان مغفرت و پاداش عظیمى فراهم ساخته است».

✅ به این ترتیب سبب نزول که همان پرسش ام سلمه است واحد است و نزول به صورت متعدّد یعنى دو آیۀ مزبور از دو سورۀ آل عمران و احزاب است.

3⃣ سبب نزول، خاص و آیه نازل شده با لفظ خاص

✅ یعنی آیه ای که نازل شده، هم لفظ آن و هم سبب نزول آن خاص است؛ مانند آیۀ «تَبَّتْ یَدا أَبی‏ لَهَبٍ وَ تَبَّ» که در مورد ابولهب نازل گردید، و  جهت سبب آن بوده و با لفظ خاص نازل شده است.

💠 اصناف سبب نزول

✅ میتوان با هدف بررسى اجمالى، اصناف سبب نزول را به چند دسته مهم تقسیم نمود. برخی از اصناف اسباب نزول:

♦️ نقشه هاى دشمنان♦️ مجادله مشرکین♦️ حالات منافقین♦️ توطئه ها و لجاجتهاى یهود♦️ امید بیجا♦️ افعال ممدوح اهل کتاب♦️ مودت با دشمنان♦️ جنگها و حوادث خاص آنها♦️ امدادهاى غیبى♦️ عادات غلط جاهلى♦️ محدودیت هاى زمان جاهلیت♦️ انحرافهاى عملى♦️ کژی هاى اخلاقى♦️ رفتار ناشایست با پیامبر♦️ افترائات♦️ مرافعات شخصیه♦️ ایجاد زمینه براى بیان پیشگوئى♦️ سئوالات و شبهات♦️ حوائج تکلیفى♦️ مراعات مومنین♦️ وقایع مربوط به زنان♦️ امور زناشوئى♦️ یأس از گناه و احتیاج به توبه♦️ یأس از حوادث واقعه♦️ افراد قابل نکوهش♦️ افراد شایسته تقدیر♦️ اهل بیت(علیهم السلام)♦️ زندگى شخصى پیامبر صلى الله علیه وآله♦️ خلق و خوى پیامبر صلى الله علیه وآله♦️ شهداء

💠 فرق شأن نزول و سبب نزول

♦️ سبب نزول رویداد یا پرسشى است که به اقتضاى آن قسمتى (آیه یا آیات یا سوره‏اى) از قرآن کریم همزمان یا در پى آن نازل شده باشد. در نتیجه به مجموعه رویدادها و پرسش‏هاى مزبور «اسباب نزول» گفته شده است.

♦️ اما معناى شأن نزول، با توجه به معانى لغوى «شأن» (که  کار، حال، امر بزرگ، قدر و مرتبه و« در شأن» را به« درباره»،« در حق» معنا شده) و موارد کاربرد آن در پاره‏اى از تفاسیر و با در نظر گرفتن رعایت مناسبت بین معناى لغوى و اصطلاحى آن، عبارت است از «واقعه‏هایى که قسمتى (آیه یا آیات یا سوره‏اى) از قرآن کریم درباره آن نازل شده است».

♦️ نسبت این دو از نظر مفهوم، تباین و از نظر موارد و مصادیق، عموم و خصوص من وجه است؛ بعضى از امور، هم سبب نزول است و هم شأن نزول؛ مانند ماجراى فداکارى امیرالمؤمنین (ع) در لیلة المبیت که هم سبب نزول آیه کریمه «و من الناس من یشترى نفسه ابتغاء مرضات اللَّه ...» است؛ زیرا این آیه کریمه به دنبال آن و به اقتضاى آن نازل گردید و هم شأن نزول آن است؛ زیرا آیه درباره آن فداکارى نیز نازل شده است.

♦️ در بعضى از آیات، فقط شأن نزول مطرح است و سبب نزول ندارد؛ مانند داستان ابرهه که شأن نزول سوره فیل است؛ زیرا مى‏توان گفت: این سوره درباره آن نازل شده، ولى سبب نزول آن نیست؛ چون به دنبال آن نازل نشده است.

💠 اهمیّت اسباب نزول

♦️ اسباب نزول، زمینه نزول آیه محسوب می شود و به همین جهت فهم آن در تفسیر صحیح آیات لازم می باشد.

♦️ آیات قرآن کریم چه بسا مجمل و کلى به نظر برسد، ولى وقتى شأن آنها معلوم باشد، معناى صریح آنها نیز آشکار میگردد. 

♦️ سیوطى در «الاتقان» به همین مطلب اشاره نموده و فایده سبب نزول را رفع مشکلات آیه می شمارد.

♦️ قشیرى نیز سبب را راهى استوار در درک معناى آیات می داند.

♦️ علاوه بر این، تفسیر برخى آیات جز با فهم اسباب نزول آنها امکانپذیر نمی گردد.

♦️ واحدى می گوید: شناخت تفسیر آیه بدون وقوف به علت نزول، و واقعه اى که موجب نزول آن شده است ممکن نیست.

💠 آیاتى که تفسیر آنها بدون توجه به سبب، دشوار است

🌼 إنَ الَذِى فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْءَانَ لَرادُکَ إِلَى مَعَادٍ قُل رَبِّى أَعْلَمُ مَن جَآءَ بِالْهُدَى وَمَنْ هُوَ فِى ضَلَال مُبِین.

❎ اشتباه: برخى کلمه «معاد» را در این آیه شریفه، به معناى اصطلاحى دانسته اند و طبیعى است در این صورت معناى واضحى از آیه به دست نمی آید، زیرا ارتباط بازگشت به معاد و فرض شدن 

قرآن معین نیست.

♦️ سبب نزول این آیه: هنگامى که پیامبر خدا در مهاجرت به مدینه، به جحفه رسید، مشتاق شد به مکّه رهسپار شود. جبرئیل به حضورش آمده، عرض کرد: اشتیاق وطن و زادگاه خود، دارى؟ گفت: آرى. جبرئیل گفت: خداوند میفرماید: إِنَ الَذِى فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْءَانَ لَرَادُکَ إِلَى مَعَادٍ  و به تو وعده میدهد که تو را با پیروزى به مکّه برگرداند. پس معاد در این آیه به معناى مکّه است

💠 آیاتی نیز هستند که تفسیر آنها بدون توجه به سبب، غیر ممکن است.

🌼 إنَ الصَفَا وَا لْمَرْوَةَ مِن شَعَآئرِ اللَهِ فَمَنْ حَجَّ ا لْبَیْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلاَ جُنَاحَ عَلَیْهِ أَن یَطَوَفَ بِهِمَا وَمَن تَطَوَعَ خَیْرًا فَإِنَ اللَهَ شَاکِرٌ عَلِیمٌ.

سعى صفا و مروه از شعائر دین خداست، پس هرکس حجّ خانه کعبه یا اعمال مخصوص عمره به جاى آورد باکى براو نیست که سعى صفا و مروه را نیز به جاى آورد و هرکس به راه خیر و نیکى شتابد خدا پاداش وى خواهد داد که او به امور همه خلق، عالم است.

♦️ظاهر آیه نشان میدهد که سعى بین صفا و مروه امرى مستحب است، اما توجه به سبب نزول آیه، غیر این مطلب را عیان میسازد.

💠 فواید اسباب نزول

✅ کمک به فهم صحیح آیه.

✅ رفع اشکال و جلوگیرى از برداشت‌هاى ناصواب از آیه.

✅ تفسیر نام‌هاى مبهم و شناخت کسانى‌که آیه یا آیاتى از قرآن درباره آنها نازل شده.

✅ آسان شدن حفظ و هموار شدن فهم آیات و در نتیجه تثبیت آیات قرآنى در ذهن خواننده و فرا گیرنده آیات قرآن.

✅ کمک به اتصالِ بخشى از کلام خدا به بخش دیگر.

✅ تناسب آیه با سیاق.

✅ ادراک ویژگى‌هاى بلاغى آیات.

✅ شناخت وجود یا عدم نسخ

✅ آسانى تفسیر مأثور با علم به‌سبب نزول.

✅ محافظت از ذکر حوادث تاریخى و زندگى پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه وآله.

✅ معرفى الگوهایى که بتوان آن را اسوه قرار داد.

✅ شناخت بیشتر آیه قرآن یا حدیث پیامبر.

✅ هم‌زیستى با آیات.

✅ نشان دادن نزول تدریجى آیات.

✅ کمک به برانگیختن توجه دانش‌پژوهان.

✅ تأکیدى بر دروغ بودن کذب ادعاى کسانى‌که قرآن را افسانه پیشینیان.

✅ شناخت حکمت و فلسفه تشریع احکام;

✅ دفع توهم حصر;🔹(چندان قابل دفاع نبوده و مخدوش شده است)

✅ تخصیص حکم به مورد سبب نزول نزد کسانى‌که احکام موجود در آیات را به همان مورد سبب تخصیص مى‌دهند;🔹(چندان قابل دفاع نبوده و مخدوش شده است)

✅ جایز نبودن تخصیص مورد سبب نزول;🔹(چندان قابل دفاع نبوده و مخدوش شده است)

💠 شمار روایات اسباب نزول

♦️ مجموعا: حدود 900 روایت برای حدود 600 آیه.

🔹 بیش از 300 روایت از ابن‌عباس نقل‌شده.

🔹 پس از وى بیشترین روایات به جابربن عبدالله، انس‌بن مالک، عایشه، عبدالله‌بن مسعود، عبدالله‌بن عمر و ابوهریره تعلق دارد.

💠 الفاظ دال بر سبب نزول

✅ فنزلت

✅ فأنزل الله

✅ سبب نزول(در مواردی اندک)

✅ نزلت هذه الایه فى‌...

✅ فأنزل الله قوله کذا

✅ گاه نیز از پیامبر پرسشى شده و در پاسخ آن، آیه‌اى که بر پیامبر نازل شده بازگو‌شده است; بدون آن که هیچ‌یک از این تعبیرات در آن به‌کار رفته باشد.

💠 نکته پایانی

♦️ اگر چه روایات دال بر اسباب نزول از اهمیت ویژه ای بر خوردار است اما نباید از جعل خیز بودن روایات این حوزه نیز غافل بود.

لینک منابع

https://t.me/quranied/211

https://t.me/quranied/219

https://t.me/quranied/226

مصحف حضرت فاطمه سلام الله علیها

مصحف حضرت زهرا سلام الله علیها

💠 مصحف حضرت فاطمه سلام الله علیها

♦️ روایات مرتبط با این بحث از جمله در کهن‌ترین منابع حدیثی شیعه «بصائر الدرجات» و «کافی» آمده است. و در کافی بیشترین‌اند.

✅ اولین نگارش های مستقل در این موضوع:

♦️ اعیان الشیعه سید محسن امین عاملی

♦️ مأساة الزهراء سید جعفر مرتضی عاملی

♦️ حوار مع فضل اللَّه حول الزهراء علیها السلام آقا سیدهاشم هاشمی

♦️ حقیقة مصحف فاطمه عند الشیعه جناب آقای اکرم برکات

✅ منظور از مصحف

♦️ نگاشته‌های قرار گرفته در میان دو «لتِ» جلد کتاب (: مابین الدفتین) را گویند. پس واژه مصحف تنها به قرآن کریم اطلاق نمی گردد.

✅ نگارنده مصحف‌ِ فاطمه سلام الله علیها

♦️☑️ حضرت علی علیه السلام: وکان علی علیه السلام یکتب ذلک ...

♦️❎ ملائکه به گونه‌ای مکتوب برای حضرت زهرا علیها السلام آورده‌اند.

✅ املاکننده مصحف‌

1⃣ خداوند تبارک و تعالی

2⃣ ملَک

3⃣ جبرئیل

4⃣ رسول‌اللَّه(جبرئیل)

♦️ نتیجه: خداوند «مصحف» را به وسیله و یا به تعبیر دیگر به واسطه ملکی که همان جبرئیل باشد، املا کرده است و او بر علی علیه السلام املا نمود.

✅ محتوای مصحف‌

1⃣ مصحف فاطمه علیها السلام مشتمل بر قرآن نیست

2⃣ مصحف فاطمه علیها السلام مشتمل بر احکام نیست

3⃣ در این گفتگوها جبرئیل از پدر و جایگاهش و از آنچه درباره فرزندان آن حضرت در گذرگاه زمان اتفاق می‌افتد، سخن می‌گفت و گزارش می‌داد.

4⃣ رویدادهایی از آینده

5⃣ یادِ پیامبران و اوصیا

6⃣ یادکرد حاکمان

7⃣ وصیت فاطمه علیها السلام

✅ محل کنونونی مصحف

♦️ از نقل‌های فراوانی توان دریافت که مصحف فاطمه علیها السلام چونان میراثی در نزد امامان علیهم السلام می‌بوده است، و امامان علیهم السلام در هنگامه بدرود زندگی، مصحف را به امام بعدی تحویل می‌دادند.

💠 چند نکته مهم(جمع بندی)

1⃣ هیچ عالم و محدث و مفسر و فقیه شیعی، مصحف فاطمه را، مصحف قرآنی تلقی نکرده است.

2⃣ مصحف فاطمه علیها السلام هرگز مشتمل احکام شرعی و تفسیر آنها نبوده است.

3⃣ مصحف فاطمه علیها السلام املاء جبرئیل است برای فاطمه علیها السلام و خط علی علیه السلام.

لینک منبع

https://t.me/quranied/191

مصحف علی ابن ابیطالب علیه السلام

مصحف علی ابن ابیطالب علیه السلام

💠 مصحف علی ابن ابیطالب علیه السلام

✅ بنا بر قول ابن ندیم اولین مصحفی که پس از رحت رسول اکرم صلی الله علیه و آله گردآوری شد مصحف امیرالمومنین علی علیه السلام بود.

✅ حضرت پس از وفات رسول خدا سوگند یادکردند که ازخانه بیرون نروم مگر برای نمازجماعت تا آنگاه که جمع قرآن را به اتمام برسانم.

✅ به روایت یعقوبی حضرت بعد از آنکه کار مصحف را تمام کردند آنرا بار شتری نمودند و به مسجد آوردند و خطاب به مردم فرمودند بعد از ارتحال رسول اکرم تاکنون به جمع قرآن مشغول بوده ام و تمام آنچه به رسول خدا نازل شده است جمع آوری نموده ام، آیه ای نبوده است مگر آنکه رسول خدا بر من خوانده است و تفسیر و تأویل آنرا بر من آموخته است. مبادا فردا بگویید از آن غافل بوده ایم. 

✅ اما پس از تحویل مصحف بدلایلی مردم  آنرا نپذیرفتند وحضرت فرمود دیگر هرگز آنرا نخواهید دید.

💠 ویژگی های مصحف

✅ مطابق نظر برخی از محدثان و محققان شیعه مصحف امیرالمومنین علی علیه السلام به عنوان سپرده امامت و میراث امامت از امامی به امام دیگر منتقل میشود و هم اکنون در اختیار منجی عالم بشریت حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف میباشد.

✅ به گفته ی بزرگانی همچون شیخ مفید رحمة الله علیه مصحف حضرت امیر علیه السلام براساس نزول سامان یافته بود یعنی مکّی برمدنی، ناسخ بر منسوخ مقدم بود و هر آیه بر اساس نزول در جای خود قرار داشته است.

✅ همچنین به گفته ی برخی دیگر از محققان همچون آیت الله خوئی صاحب کتاب البیان محصف حضرت افزودنی هایی داشته است که آن افزودنی ها تفسیر و تأویل آیاتی بوده است که حضرت امیر علیه السلام به املای رسول خدا (به بیان مبارکش) ثبت و ضبط میکردند.

✅ البته برخی محققان معاصر چون دکتر مهدوی راد به این باورند که مصحف حضرت درترتیب با مصحف فعلی فرقی ندارد بلکه آنچه را آن مصحف را ممتاز می ساخته است تفسیرها، تأویل ها و مصداق یابی ها میباشد.

✅ شاید دلیل اختلاف، برداشت ازگزارش های تاریخی باشد مثلاً ابن شهرآشوب مازندرانی از فردی به نام ابورافع این مطلب رانقل میکند که {فلما قبض النبی جلس علی فألفه علی ما انزله الله و کان به عالماً } هنگامی که رسول خدا ازدنیا رفتند امام علی علیه السلام نشستند و قرآن را تألیف کردند مطابق آنچه نازل شده بود...

لینک منبع

https://t.me/quranied/181

مصاحف صحابه

مصاحف صحابه

💠 مصحف:

✅ به معنای آنچه که در آن نوشته می شود.(لسان العرب)

✅ کتابٌ فی ما بین الفتین: مجموعه ای است که در میان دو جلد جمع شده باشد.(المفردات، راغب)

♦️ در این بخش به مصاحفی-از قرآن- که برخی از اصحاب چه در دوران رسالت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نوشتند و چه بعد از آن اشاره می شود.

💠 مصحف ابن مسعود

براى ابن مسعود، تنها مصحف ایشان نامبرده شده و کتابى دیگر براى وى ذکر نشده است. 

1⃣ این مصحف 111 سوره دارد.

2⃣ سوره‏هاى «فاتحه» و معوّذتین (فلق و ناس) را نداشت.

♦️ ایشان سوره فاتحه را جزء قرآن مى‏دانست؛ اما معتقد بود چون مسلمانان در نمازهاى یومیه همیشه آن را مى‏خوانند، حفظ خواهد شد؛ از این رو به ثبت آن نیازى نیست؛ ولى دو سوره معوّذتین را از تعویذات (دعا و حرز) پیامبر صلّى اللّه علیه و آله مى‏دانست. 

3⃣ ترتیب سوره‌ها و بخشهای قرآنی

بدین صورت بود سبع طوال، مئین، مثانی، حوامیم، ممتحنات، مفصلات. 

4⃣ بنا به نقلی، سوره توبه در این مصحف با «بسم الله الرحمن الرحیم» شروع شده بود که البته این روایت نیز غیر قابل اعتبار می‌باشد.

5⃣ اختلاف قرائت‏(به نقل از تاریخ قرآن رامیار)

✅ اختلافات لهجه‏اى: بیشتر مربوط به تلفّظ کلمه و لهجه‏اى است که او به کار مى‏برده است. مثلا گاهى «حاء» را «عین» تلفّظ مى‏کرده، مثلا به جاى «حتّى» مى‏گفته: «عتّى» و یا «طلح» را «طلع» مى‏خوانده است. گاهى بر عکس بود. مثلا «اذا بعثر» را «اذا بحثر» مى‏گفت. در صورتیکه این دو تا، دو لغت متفاوتى هستند. عمیق را معیق، کافور را قافور و بقر را باقر تلفظ مى‏کرد و ...مى‏گویند وقتى عمر از مردى شنید که «حتّى» را «عتّى» مى‏گوید. از او پرسید از چه کسى چنین آموخته‏اى؟ او گفت:

از ابن مسعود. عمر کاغذى به ابن مسعود نوشت که خداوند قرآن را به لغت قریش نازل کرده، قرآن را بدین لغت آموزش ده، نه به لهجه هذیل.

✅ مترادفات: مثلا به جاى «اهدنا» در «أرشدنا»، به جاى «مشوافیه» در «مضوافیه»، به جاى «ادع لنا» در «سل لنا»مى‏گفت. مثل اینکه به کار بردن مترادفات را مجاز مى‏دانست و قرائت را آسان گرفته بود.اگر چه اینکار موجب شد تا بعدها مفسرین معانی برخی لغات را بفهمند ولى روشن است که یک چنین رویه‏اى اگر ادامه مى‏یافت به چه انحراف و فسادى مى‏انجامید. شاید ...

✅ زوائد تفسیرى: در مصحف ایشان، اضافاتى است که بسیارى از دانشمندان علوم قرآنى آن را نکات تفسیرى مى‏نامند، نه الفاظ قرآنى. از قرائت ایشان است: کانَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً [فاختلفوا] فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِیِّینَ مُبَشِّرِینَ وَ مُنْذِرِینَ ....(الدّر المنثور)

♦️ تعبیر به «اختلفوا» از اضافات تفسیرى ایشان است که مفهوم آیه و علت بعثت انبیا را روشن مى‏کند که چون مردم با هم اختلافات داشته‏اند، خداوند پیامبرانى را برانگیخت تا وحدت ایجاد کنند.

♦️ ایشان گفته است ما در عهد رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله قرائت کردیم: یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ [انّ علیّا مولى المؤمنین‏] ...(الدّر المنثور) تعبیر «انّ علیّا مولى المؤمنین» از اضافه‏هاى تفسیرى است، نه الفاظ قرآنى؛ یعنى در زمان رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله این‏گونه تفسیر مى‏شد.

💠 سرنوشت مصحف

♦️ از سرنوشت مصحف ابن مسعود اطلاع چندانی در دسترس نیست و فقط تاریخ گواهی می‌دهد که در جریان توحید المصاحف که عثمان با از بین بردن همه قرائتها در رسمیت بخشیدن به یک قرائت، سایر مصفحها را سوزانید یا با آب و سرکه شست تنها کسی که مصحقش را به فرستاده عثمان نداد و در مقابل در خواست عثمان ایستاد ابن مسعود بوده و اینکه در مورد نشر و رواج مصحف عبد اللّه، باید گفت با وجود اینکه پس از نشر مصحف عثمانى همه مصاحف جمع شد و با اینکه پس از اعتراض ابن مسعود، با مصحف وى‏ مبارزه شدیدى شد، باز هم این مصحف تا سالها بعد میان مردم رواجى داشته است. ظاهرا بیشتر از این اطلاعات دقیق و مستندی در دسترس نمی‌باشد که از این کار او نیز عثمان ناراحت شده بود هر چند که ظاهرا عثمان بعدا از بی احترامیش نسبت به ابن مسعود ناراحت شد و ابن مسعود نیز ظاهرا به یکی کردن قرائتها راضی شده بود.

💠 مصحف اُبَیّ بن کَعب

🌺 شخصیت شناسی

✅ لقب: «سیّد القرّاء»، کنیه: «ابو المنذر»، از بزرگان صحابه انصارى و از اصحاب عقبه ثانیه است. 

✅ پیش از اسلام از دانشمندان قوم یهود بود و بر کتب عهدین‏ مطّلع؛ مى‏خواند و مى‏نوشت. 

✅ پیش از زید بن ثابت اسلام آورده و قبل از او از نویسندگان وحى بود.

✅ پیامبر گرامى بدو فرمود: اى ابو منذر! دانش بر تو گوارا باد.

✅ بدو «سید المسلمین» هم گفته‏اند.

✅ جزء چهار نفرى است که پیامبر فرمود قرآن را از ایشان فرا بگیرید. و هم چنین درباره او فرمود: «أقرء امّتى»

✅ در مدینه فوت کرد. در سال مرگ او اختلاف است. از سال 19 تا سال 36 را گفته‏اند.

💠 ویژگی های مصحف وی

✅ مصحف وی دارای 115 سوره بود:

♦️ دو سوره به نامهاى خَلع و حَفد بیش از مصاحف دیگر دارد. این دو دعاى قنوتند و به گمان اینکه از سوره‏هاى قرآنى است، در قرآن درج شده است.

🔹 دعاى خلع: «بسم الله الرحمن الرحیم اللهم انّا نستعین بک و نستغفرک و نثنى علیک الخیر و لانکفرک و نخلع و نترک من یفجرک».

🔹 دعاى حفد: «بسم الله الرحمن الرحیم اللهم ایاک نعبد و لک نصلّى و نسجد و الیک نسعى و نحفد، نخشى عذابک و نرجو رحتمک ان عذابک بالکفار ملحق»

✅ ترتیب سوره‏هاى مصحف ابى بن کعب تقریبا هماهنگ با ترتیب مصحف ابن مسعود بود، جز آنکه سوره انفال را پس از سوره یونس و پیش از سوره برائت قرار داده بود و نیز در تقدیم و تأخیر برخى سوره‏ها با آن تفاوت داشت. تفاوت دیگرى که با مصحف ابن مسعود داشت، آنکه مشتمل بر سوره حمد و معوذتین بود.

✅ میان دو سوره فیل و قریش، بسم الله الرحمن الرحیم، نیامده و آن دو، یک سوره پنداشته شده است.

✅ در این مصحف ابتداى سوره زمر با «حم» شروع شده بود و در نتیجه حوامیم این مصحف به جاى هفت سوره، هشت سوره است‏.

✅ در مصحف وی گاهی برخى کلمات به مترادفهاى آنها تبدیل شده است: 

🔹 «قالُوا یا وَیْلَنا مَنْ بَعَثَنا مِنْ مَرْقَدِنا» را به صورت «من هبّنا من مرقدنا» 

🔹«کُلَّما أَضاءَ لَهُمْ مَشَوْا فِیهِ ...» را به صورت «مرّوا فیه» یا «سعوا فیه» 

✅ و گاهی برخى کلمات براى توضیح و تفسیر آورده شده است: 

🔹«فَصِیامُ ثَلاثَةِ أَیَّامٍ [متتابعات‏] فِی الْحَجِّ ...» کلمه افزوده شده براى معلوم کردن سه روز روزه متوالى است.

🔹«فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ [الى اجل مسمّى‏] فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِیضَةً ...» عبارت اضافه شده براى معلوم کردن این است که مقصود، نکاح متعه و انقطاعى است نه دائمى.

🔹 «إِنَّ السَّاعَةَ آتِیَةٌ أَکادُ أُخْفِیها [من نفسى فکیف اظهرکم علیها] لِتُجْزى‏ کُلُّ نَفْسٍ بِما تَسْعى‏».

💠 سرنوشت مصحف وی

1⃣ بر اساس برخی نقلها، در جریان یکی کردن مصحفها در زمان عثمان، مصحف ابیّ بن کعب به عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفت

2⃣ در برخی از روایاتها این مصحف مانند سایر مصاحف به استثناء مصحف ابن مسعود، بعد از توحید المصاحف، سرنوشتش مانند سایر مصحفها یا سوزانده و یا نوشته‌هایش را بوسیله آب و سرکه جوشانده و محو نمودند. 

3⃣ تا اواخر قرن دوم این مصحف وجود داشته است. حتى به احتمال زیاد در دمشق رواج بیشترى داشته و تا اواخر قرن چهارم نمونه‏هائى از آن در بصره نیز یافت مى‏شده که اوراق آنها با هم فرق داشته است. ولى از آن به بعد دیگر سراغى از آن نداریم. در مورد اختلاف قرائت در آیات، مهمترین مأخذى که داریم تفاسیر معتبرى مثل البحر المحیط ابو حیان و جامع البیان طبرى و مجمع- البیان طبرسى و یا کتب قرائات است.(تاریخ قرآن رامیار)

📔 سالم‏

✅ وی یکى از چهار نفرى بود که به فرمان پیامبر قرآن را باید مى‏آموختند.

✅ ابن بریده: سالم نخستین کسى بود که قرآن را جمع کرد.

✅ سرانجام یکسالى پس از رسول خدا در یوم یمامه کشته شد.

✅ از مصحف او آگاهى درستى در دست نیست. آنچه گفته‏اند فقط در دو کلمه اختلاف است که یک چنین اختلافى را مصحف مستقلى نمى‏توان بشمار آورد.

📔 ابو زید

✅ مالک بن انس: قیس بن السکن قرآن را در زمان رسول خدا جمع کرد.

✅ جزء صاحبان مصاحف اولیه شناخته شده، اما قرائتى یا اختلافى با مصحف موجود از او باز نگفته‏اند.

📔 سعد بن عبید

✅ نخستین کسى است که نام «قارى» یافته.

✅ ابن حبیب: او نخستین جامع قرآن است.

✅ از مصحف و قرائتش چیزى باز نگفته‏اند. «3»

📔 معاذ بن جبل‏

✅ در مورد او و مصحفش گفته اند: او را هم دیدیم که قاضى یمن بود و بعد به شام مأمور شد و مصحفش در شام و حمص رواجى داشت. 

✅ از صحابه‏اى بود که در عهد نبى افتخار جمع قرآن را یافت.

✅ با اینکه زمان کوتاهى براى اشاعه مصحف او وجود داشت، ولى مصحفش همردیف مصاحف ابىّ و ابن مسعود ذکر شده.

✅ از مصحف او خبرى باز نگفته‏اند.

📔 امّ ورقه‏

✅ دختر عبد اللّه بن حارث، سیوطى مى‏گوید که قرآن را جمع کرده بود اما نشان دیگرى در دست نیست.

📔 مصحف ابو الدرداء

✅ او را هم از جامعان قرآن زمان رسول خدا گزارش کرده‏اند.

✅ از قرائتش و مصحفش و اختلاف با سایر مصاحف چیزى نگفته‏اند.

✅همینقدر مى‏توانیم حدس بزنیم که ظاهرا بر قرائت ابن کعب بوده است.

📔 مقداد بن اسود:

✅ ابن اثیر: مصحفش در حمص رواج داشته

✅ چیزى از مشخصات آن نگفته‏اند.

📔 ابو موسى اشعرى‏

✅ عبد اللّه بن قیس بن سلیم بن حضار بن حرب، صحابى از قبیله اشعرى از قحطان است.

✅ صدائى خوش داشت و در میان صحابه در تلاوت قرآن به خوش آوائى شهره بود.

✅ پیامبر به او مى‏فرمود: اى ابو موسى به تو آواى خوشى از مزامیر آل داود داده‏اند.

✅ ظاهرا او قرآن را از زمان نبى اکرم شروع به جمع آورى کرده، ولى در حکومت بصره است که مردم آن سامان مصحفش را رواج داده و بدان نام «لباب القلوب» نهاده‏اند.

✅ میان مصحف او و مصحف ابن مسعود، مردم کوفه و اهل بصره، رقابتى ایجاد شده بود. بین این دو مصحف اختلافاتى در قرائات وجود داشت که همان اختلافات حذیفة بن یمان را بر آن واداشت که پیشنهاد جمع قرآن و توحید مصاحف را به عثمان بدهد.

✅ درباره مصحف او، با اینکه ظاهرا سالها میان مردم بصره و یمن رواجى داشته، آگاهى‏هاى زیادى نداریم. از گزارشهاى ابن ابى داود، که در سه جا از او یاد شده، مى‏توان این استنباط را داشت که ابو موسى مصحف مستقلى داشته و مردم قرآن را بر آن قرائت مى‏کرده‏اند.

✅ مى‏گویند مصحف او مثل مصحف ابن کعب دو سوره (خلع و حفد) را هم اضافه داشته است.

✅ بعضى از منابع هم اشاره مى‏کنند که مصحفش آیه‏اى درباره حرص مردان «لو انّ لابن آدم وادیا ...» داشته است.

✅ در گزارشى مى‏گویند که ابو موسى سیصد نفر از قاریان را در بصره گرد آورده بود و در آن جمع گفته بود: سوره‏اى به طول و شدت توبه مى‏دانستم که حال از یاد برده‏ام و تنها همین آیه درباره حرص مردان را به خاطر مى‏آورم. حال آنکه مى‏دانیم این عبارات حدیثى است مسلّم و نه آیتى از قرآن. یا گفته: سوره‏اى شبیه مسبّحات مى‏دانسته که تنها یک جمله‏اش به خاطرش مانده:

 «یا ایها الذین آمنوا، لم تقولون ما لا تفعلون، فتکتب شهادة فى اعناقکم، فتسألون عنها یوم القیامة».

✅ یک موردش که به جاى لا یعقلون «لا یفقهون» مى‏خوانده ترک شده و 3 مورد دیگر (ابرهام به جاى ابراهیم، صوافى به جاى صوافّ و در من تلقاء به جاى و من قبله) در قرائات شاذ باقى مانده است.

📔 مصحف حفصه‏

✅ حفصه دختر عمر بن خطاب، صحابیه جلیله‏اى از زنان پیامبر اکرم که هجده سال پیش از هجرت در مکه بدنیا آمد.

✅ دختر عبد اللّه بن عبد شمس که از زنان صحابى فاضله بود به دستور پیامبر به حفصه کتابت آموخت.

✅ گویا هر چند مصحفى که ابو بکر گرد آورده بود و به عمر رسید، بعد نزد حفصه ماند. ولى جز آن مصحف، حفصه مصحفى هم براى خود داشته است.

✅ مردى به نام عمرو بن رافع (یا نافع) بنده آزاد شده عمر بن خطاب مى‏گوید: حفصه از من خواست که مصحفى براى او بنویسم. او به من گفت: چون به آیه «حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ» رسیدى ننویس تا چنانکه من از پیامبر شنیده‏ام بر تو املاء کنم. و او در این آیه پس از «وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى‏» افزود: «و صلوة- العصر». این ظاهرا مطابق قرائت ابن کعب و ابن عباس است.

✅ مى‏گویند عمر از دخترش پرسید که بر این مدّعاء دلیلى دارى؟ او گفت: نه. پس عمر گفت: به خدا که به شهادت یک زن بدون دلیلى دیگر، چیزى داخل قرآن نمى‏کنیم.

📔 زید بن ثابت‏

✅ وی جزء چهار نفرى بود که پیامبر فرموده بود قرآن را باید از ایشان آموخت و از شش نفرى بود که قرآن را جمع کرده بودند.

✅ در مورد قرائتش گفته‏اند که ابن عباس با همه جلالت قدر و پایه علمش، قرائتش را از وى فراگرفته بود.

✅حدیثى است که در آن آمده: کسى که بخواهد قرآن را چنانکه نازل شده تازه و پرطراوت قرائت کند باید که آنرا از ابن ام عبد (ابن مسعود) بشنود. این حدیث را عینا در مورد زید هم نقل کرده‏اند.

✅ گمان بیشتر بر این است که اگر زید مصحف خاصّى مى‏داشته اختلافش با مصحف کنونى بسیار اندک مى‏بوده است. گویا نسخه‏اى از این مصحف در قبه‏اى از حرم مقدس مکه بوده که ابن جبیر مى‏گوید: مردم آنرا زیارت مى‏کردند و مى‏گفتند دستخط زید است.

📔 عایشه‏

✅ آنچه ضبط شده چنین است که عایشه دخت ابو بکر و زوجه رسول خدا، قرائت قرآن را از شخص رسول اکرم آموخته است.

✅ خواندن را بعدها آموخته بود، اما نوشتن نمى‏دانست.

✅ در اینکه پیش از جمع زمان ابو بکر مصحفى داشته باشد جاى سخن بسیار است.

✅ در مورد مصحف او، همان چیزهائى را گفته‏اند که درباره مصحف ام سلمه و حفصه مى‏گویند.

✅ حمیده دختر ابو یونس، کنیز عایشه نیز نقل مى‏کند که هنگام رحلت عایشه در میان اثاث او مصحف وى را یافتم ...

✅ هیچیک از منقولات نشان نمى‏دهد که مصحف عایشه چیزى جز نسخه عثمان باشد. به هر حال 12 اختلاف در آیات در آن بازگفته‏اند که 13 موردش اختلاف نحوى است. 5 موردش هم با معنى نصّ موجود مخالفتى ندارد و 14 روایت هم از او در قرائت شاذّ آمده است.

✅ موارد مهم اختلاف یکى همان افزایش «صلاة العصر» در آیه سوره بقره است. دیگر افزودن «و الذین تصلون الصفوف الاعلى» بعد از «على النبى» است. در اعراب «صابئین» و «ان هذان» هم نظر خاصى داشته است. با یک چنین اختلافاتى به هیچ وجه او را داراى مصحفى خاص و مستقل و جدا از دیگران نمى‏توان شمرد.

📔 عقبة بن عامر

✅ از صحابه ای است که قرائت خود را از رسول خدا گرفته بود.

✅ گفته‏اند وی یکى از جمع کنندگان قرآن بوده و مصحفى خاصّ خود داشت و مصحفش تا قرن چهارم وجود داشته.

✅ از مصحف او شرح کاملى نداده‏اند. فقط گفته‏اند که به ترتیب مصاحف عثمانى نبوده، ولى به چه ترتیب بوده و چه اختلافاتى با سایر مصاحف داشته مسأله‏اى است که روشن نیست.

✅ در برابر ابن مسعود که معوّذتین را در مصحفش نداشت، او تأکید فراوانى داشت که این دو سوره از سوره‏هاى قرآنى است و خواندنش فضیلتى فراوان دارد.

✅ به تیراندازى علاقه زیادى داشت و «قوه» مذکور در آیه 60 سوره انفال را به تیر اندازى «رمى» تفسیر مى‏کرد، پس، اگر هم در ترتیب سوره‏ها اختلافى داشته، موارد این اختلاف روشن نیست.

📔 ام سلمه‏

✅ پس از فوت شوهرش ابو سلمه در سال چهارم هجرى زوجه رسول خدا شد.

✅ به جمال و عقل و رأى شهرتى داشت.

✅خواندن و نوشتن مى‏دانست و 378 حدیث از او نقل کرده‏اند.

✅ در مورد مصحفش، عبد اللّه بن رافع که بنده آزاد شده او بود که مى‏گفت:

 «از من خواست که مصحفى برایش بنویسم» و همان دستورى را که حفصه و عایشه در مورد افزودن «صلوة العصر» به آیه 238 بقره داده بودند.

✅ نام او جزء حاملان قرآن در عهد نبى آمده است.

✅ آنچه از اختلاف مصحفش گفته‏اند بسیار اندک است. چهار مورد اختلاف دارد که سه تایش از رسم عثمانى بیرون نیست و آن یکى دیگر هم همان بود که کاتب مصحفش گفته بود که آن هم با مصحف عثمانى مشترک در معنى است. پس این را هم مصحف مستقلى نمى‏توان شمرد.

📔 عبد اللّه بن عمرو

✅ صحابى مکى است.

✅ در زمان رسول خدا قرآن را جمع کرده بود و خور و خواب را فراموش کرده و به عبادت مى‏گذراند که رسول خدا او را از آن برحذر داشت.

✅ گفته‏اند زبان سریانى نیز مى‏دانست و کتب یهود و نصارا را نیز مى‏خواند.

✅ در مورد مصحف  او می گویند: حروفش با حروف مصاحف ما فرق داشت.

✅ مصحف عبد اللّه بن عمرو نه بر قرائت ابن مسعود بود و نه بر قرائت یاران ما.

✅ از این مصحف هم امروز خبرى در دست نیست و در تفاسیر فقط یک «فمرّت به را «فمارت به» از او نقل کرده‏اند.

📔 انس بن مالک‏

✅ کودک ده ساله‏اى بود که اسلام آورد و خدمت رسول خدا را پذیرفت.

✅ در بصره درگذشت.

✅ او در روایت از پیامبر یکى از مشهورترین شش تن است.

✅ مى‏گویند از کودکى کتابت مى‏دانسته اما در میان احادیث مختلف نامش جزء کاتبان وحى نیامده است.

✅ از مصحف او آگاهى کمى داریم، از 24 مورد اختلافى که صورت داده‏اند، 21 موردش مربوط به اعراب و شکل کلمه است و به هیچ وجه بیرون از معنى مصحف عثمانى نیست. از ترتیب سوره‏ها هم که در مصحف او چیزى نگفته‏اند.

💠 جمع بندی: مصاحف رایج زمان ابوبکر، گر چه بعضى شهرتى وافر داشته ‏اند، اما معروف‏تر و مشهورتر از همه همان سه مصحف على (علیه السلام) و ابن کعب و ابن مسعود است و دیگران خارج از آنها نبوده‏ اند.

لینک های این مطلب

https://t.me/quranied/155

https://t.me/quranied/162

https://t.me/quranied/167

https://t.me/quranied/174

نحوه نگارش قرآن کریم

نحوه نگارش قرآن کریم

💠 کتّاب وحی آیات قرآن رامطابق نزول و زیر نظر و اشراف رسول خدا صلی الله علیه و آله می نوشتند.

♦️ روال عادی و معمولی آن بود که با یک بسمله سوره شروع می شد و هنگامی که بسمله ی دیگر نازل می شد می فهمیدند که سوره ی قبلی خاتمه یافته هست و سوره جدیدی آغاز شده است.(ابن عباس)

🔹 گاه رسول خدا به اشارت جبرئیل امین مأموریت میافتند تابه کتّاب وحی اعلام شود که آیه ی نازل شده در جای دیگر قرار داده شود همچون آخرین آیه ی نازل شده بر حضرت که مطابق نظر مشهور آیه ی 281 سوره بقره که کتّاب وحی مأموریت یافتند زیر آیه ی ربا و دین جای دهند.(ابن عباس)

♦️ براساس آنچه گذشت نظم و چینش آیات در هرسوره توقیفی بوده است یعنی به اجتهاد صحابه نبوده بلکه به اشارت رسول خدا و رسول خدا هم به اشارت جبرئیل.

🔹 خلاصه اینکه محدوده هر سوره توسط رسول خدا در سایه ی وحی مشخص می شده است.

💠 آیات معروف

برخى از آیات معروف و مشهور قرآن عبارتند از:

✅ وحدت: «وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا» (ال عمران / 103) 

✅ اطاعت از اولی‌الامر: « أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ»(نساء/59)

✅ تطهیر: « إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً » (احزاب / 33)

✅ مستضعفین: « وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ » (قصص/5)

✅ جاءالحق: « وَ قُلْ جاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْباطِلُ إِنَّ الْباطِلَ کانَ زَهُوقاً » (اسراء/ 81)

✅ و ان یکاد: « وَ إِنْ یَکادُ الَّذِینَ کَفَرُوا لَیُزْلِقُونَکَ بِأَبْصارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّکْرَ وَ یَقُولُونَ إِنَّهُ لََمجْنُونٌ » (قلم/51)

✅ بسمله: « بسم الله الرحمن الرحیم».

✅ نفس مطمئنه: « یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِی إِلى رَبِّکِ راضِیَةً مَرْضِیَّةً فَادْخُلِی فِی عِبادِی وَ ادْخُلِی جَنَّتِی » (فجر / 27تا30) 

✅ آیة‌الکرسی: «اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ مَنْ ذَا الَّذِی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلاَّ بِإِذْنِهِ یَعْلَمُ ما بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ وَ لا یُحِیطُونَ بِشَیْ‏ءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلاَّ بِما شاءَ وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ لا یَؤُدُهُ حِفْظُهُما وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ » (بقره/ 255)

✅ الوصیة: « کُتِبَ عَلَیْکُمْ إِذا حَضَرَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ » (بقره / 180)

✅ وام: « یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا تَدایَنْتُمْ » (بقره / 282)

✅ التوجه: « وَ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ » (بقره / 115) 

✅ روزه: « یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ » (بقره / 183)

✅ کتمان: « إِنَّ الَّذِینَ یَکْتُمُونَ ما انزلناهُ ...» (بقره / 159)

✅ نفی سبیل: « وَ لَنْ یَجْعَلَ اللَّهُ لِلْکافِرِینَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلاً » (نساء/141) 

✅ ولایت: « إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ » (مائده/55)

✅ تصدیق: « وَ مِنْهُمُ الَّذِینَ یُؤْذُونَ النَّبِیَّ » (توبه/61)

✅ نفر: « ما کانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنْفِرُوا کَافَّةً » (توبه/122) 

✅ آیه سؤال: « فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ » (نحل/43)

✅ آیه عزت: « وَ قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً » (اسراء / 111)

✅ آیه نور: « اللهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ » (نور / 35) 

✅ آیه مودت: « قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى » (شوری/23) 

✅ آیه نبأ: « یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ » (حجرات / 6) 

✅ آیه نجوی: « یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا ناجَیْتُمُ الرَّسُولَ ...» (مجادله/12)

✅ حساب در قیامت: « فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ » (زلزله / 7و8)

✅ آیه قصاص: « وَ لَکُمْ فِی الْقِصاصِ حَیاةٌ یا أُولِی الْأَلْبابِ » (بقره / 179)

لینک منبع در تلگرام

https://t.me/quranied/149

نوشت افزار های کتابت قرآن

نوشت افزارهای کتابت قرآن

💠 درصدراسلام کتّاب وحی برای نگارش قرآن کریم ازوسایل و ابزاری استفاده میکردند که به این ابزارها نوشت افزارهای قرآنی اطلاق میگردد.

💠 آنچه در قرآن آمده

1⃣ 📝 دهان: پوست‌های سرخ رنگ

🌹 فإِذَا انْشَقَّتِ السَّماءُ فَکانَتْ وَرْدَةً کَالدِّهان(الرحمن: 37)

2⃣ 📝 حریر: پارچه ابریشمین

🌹 و لِباسُهُمْ فیها حَریر(فاطر: 33)

3⃣ 📝 رقّ: پوست نازک

🌹 فی‏ رَقٍّ مَنْشُور(الطور:3)

4⃣ 📝 سجِلّ: کتاب و یا چیزی که قاضی صورت دعوا را در آن می نویسد

🌹 یوْمَ نَطْوِی السَّماءَ کَطَیِّ السِّجِلِّ لِلْکُتُبِ (الأنبیاء : 104)

5⃣ 📝 صحُف: برگ هایی از کاغذ

🌹 و إِذَا الصُّحُفُ نُشِرَت(التکویر:10)

6⃣ 📝 قرطاس: کاغذ

🌹 و لَوْ نَزَّلْنا عَلَیْکَ کِتاباً فی‏ قِرْطاسٍ فَلَمَسُوهُ بِأَیْدیهِمْ(الأنعام: 7) و 🌹تجْعَلُونَهُ قَراطیسَ تُبْدُونَها وَ تُخْفُونَ کَثیرا(الانعام: 91)

7⃣ 📝 قلَم: خامه تراشید

🌹 ن وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُون(القلم:1)

8⃣ 📝 مداد: مرکبی که در نوشتن به کار می‌رود

 🌹 قلْ لَوْ کانَ الْبَحْرُ مِداداً لِکَلِماتِ رَبِّی(الکهف: 109)

9⃣ 📝 کتاب:‌ نوشته‌ یا مجموعه نوشته‌ها.(در قرآن به وفور از آن یاد شده)

💠 آنچه در روایات ذکر شده

✅ عسُب: ج عسیب، شاخه‌های پهن و محکم و بی‌برگ درخت خرما.

✅ جرائد النخل: شاخه‌های خرما.

✅ لخافْ : سنگ سفید نازک (و پهن).

✅ رقاع: رقعة،‌ تکه پوست یا تکه کاغذ و تکه پارچه(پینه).

✅ اقتاب‌: جهاز شتر (چوب‌هایی که برکوهان شتر می‌گذارند).

✅ أدُم: ج أدیم، تکه‌های چرم(پوست دباغی شده سرخ رنگ)

✅ حریر: پارچه ابریشمی

✅ صحف: برگ‌ها، ورقهایی که بر آن نوشته می‌شود

✅ اضلاع: استخوان‌های صاف دنده (مخصوصاً استخوانهای دنده شتر که درشت و پهن است.)

✅ قرطاس: کاغذ.

✅ قضم: پوست سپید رنگ ( قضیم).

✅ اکتاف: استخوان شانه‌ها.

✅ کرانیف‌: بیخ شاخه خرما که پس از بریدن بر درخت بماند.

✅ لوح: صفحه پهن از چوب یا هرچه که برآن نویسند.

✅ قلم:‌ چوب نی تراشیده شده.

✅ دواة: مرکب‌دان( قلمدان).

لینک منبع در تلگرام

https://t.me/quranied/144

حافظان و کاتبان وحی

حافظان و کاتبان وحی

💠 حفّاظ وحی

✅ بی تردید حفظ قرآن کریم در دوران ظهور اسلام از اهمیت ویژه ای برخوردار است. به ویژه آنکه رسول مکرم اسلام صلی الله علیه و آله به جهت صیانت قرآن کریم مسلمانان را توصیه به حفظ قرآن کریم می نمود و در صدر حافظان قرآن کریم خود حضرت بودند.

✅ ازحافظان قران درصدر اسلام جامع قرآن که جمع آن جمّاع قرآن میشود، یاد می شود.

✅ در برخی از کتب به حفظ کردن و بخاطر سپردن آیات قرآن کریم جمع نخستین یا جمع اول قرآن کریم اطلاق شده است.

💠 کتّاب وحی

✅ عنوان نویسندگانى است که در زمان حضرت رسول صلّى اللّه علیه و آله مأمور نوشتن آیات و سور قرآن مجید بودند که بر آن حضرت نازل مى‏شد.

💠 تعداد کاتبان

✅ در تعداد کاتبان وحى اختلاف وجود دارد به طورى که 4 و 5 و 6 و 7 و تا 43 و 45 نفر هم گفته‏ شده.

💠 مشهور ترین کاتبان وحی

(قوی ترین قول: علی بن ابیطالب‏🔹ابىّ بن کعب🔹زید بن ثابت)🔹عبدالله بن مسعود🔹خلفای ثلاث🔹عبد اللّه بن سعد بن ابى سرح🔹

♦️ درباره عبد اللّه بن سعد بن ابى سرح، مى‏نویسند: آیه 93 سوره انعام که مى‏گوید: وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرى‏ عَلَى اللَّهِ کَذِباً أَوْ قالَ أُوحِیَ إِلَیَّ وَ لَمْ یُوحَ إِلَیْهِ شَیْ‏ءٌ وَ مَنْ قالَ سَأُنْزِلُ مِثْلَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ، در شأن او نازل شده است: «و کیست ستمگرتر از کسى که بر خدا دروغ ببندد و یا گوید: به من وحى شده است در حالى که بدو چیزى وحى نشده است و کسى که گوید بزودى همانند آنچه خدا فرو فرستاده است نازل مى ‏کنم».

🔹 عبد اللّه بن سعد کسى بود که وحى را تحریف مى‏کرد به این معنا که پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم به او مى‏فرمود: بنویس: «و اللّه غفور رحیم» او مى‏نوشت: «و اللّه عزیز حکیم»، یا به وى دستور مى‏داد که بنویسد: «و اللّه عزیز حکیم» ولى او مى‏نوشت: «و اللّه علیم حکیم»، رسول خدا چون مى‏دانست که عبد اللّه سخن خدا را تحریف مى‏کند، مى‏فرمود: «هو واحد» یعنى او یکى از نویسندگان وحى است و تفاوتى ایجاد نمى‏کند. یعنى خللى در وحى حاصل نمى‏شود، ولى عبد اللّه مى‏گفت: محمد صلّى اللّه علیه و آله و سلّم نمى داند چه مى‏گوید!! او چیزى مى‏گوید و من چیز دیگرى مى‏نویسم ولى در عین حال به من مى‏گوید: «هو واحد هو واحد»، اگر گفته او با نوشته من یکى باشد پس من هم مى‏توانم همانند آیاتى که خدا نازل میکند، نازل سازم!!! از اینرو خداوند آیه 93 انعام را در توبیخ عبد اللّه بر او نازل کرد، آنگاه که عبد اللّه از نزول این آیه آگاهى یافت، متوارى شد و پیامبر را هجو مى‏کرد و حضرت درباره او فرمود: هر که عبد اللّه بن سعد را بیابد، اگر چه به پرده کعبه چنگ زده باشد، باید او را بکشد؛ یعنى حضرت با این فرمان، او را مهدور الدّم ساخت.

🔹در مورد بن ای داوود و معاویه نیز اقوالی وجود دارد.

لینک منبع در تلگرام

https://t.me/quranied/138

چیستی و معنای وحی

وحی

💠 در لغت:

✅ الوحى القاء المعنى بنحو یخفى على غیر من قصد افهامه‏

✅  اشاره سریع

✅ القای پنهانی مطلبی به دیگران

💠 در اصطلاح:

✅ وحی یک نوع سخن گفتن آسمانی است که از راه حسّ و تفکر عقلی درک نمی‌شود، بلکه درک و شعور دیگری است که گاهی در برخی از افراد به مشیت الهی پیدا می‌شود و دستورات غیبی را که از حس و عقل پنهان است از وحی و تعلیم الهی دریافت می‌کند.

💠 استعمال واژه وحی آن در قرآن

1⃣ اشاره سریع: «فَخَرَجَ عَلی قَوْمِهِ مِنَ الِْمحْرابِ فَأَوْحی إِلَیْهِمْ أَنْ سَبِّحُوا بُکْرَهً وَ عَشِیًّا؛ (مریم:11) پس (زکریا)از محراب بر قوم خویش درآمد و ایشان را آگاه گردانید (اشاره کرد) که روز و شب به نیایش بپردازید.»(نکته: حضرت زکریا(علیه السلام)نیمتوانست بامردم صحبت کند و این عدم صحبت نشانه ای بود«فاشارت»برای اینکه صاحب فرزند خواهد شد.)

2⃣ الهام فطری به انسان: «وَ أَوْحَیْنا إِلی أُمِّ مُوسی أَنْ أَرْضِعِیهِ؛ (قصص: 7) به مادر موسی وحی کردیم که او را شیر ده.»

3⃣ الهام غریزی به حیوانات، غریزه: «وَ أَوْحی رَبُّکَ إِلَی النَّحْلِ؛ (النمل:68) پروردگار تو به زنبور عسل وحی (الهام غریزی) کرد.»

4⃣ وسوسه شیطانی: «وَ إِنَّ الشَّیاطِینَ لَیُوحُونَ إِلی أَوْلِیائِهِمْ لِیُجادِلُوکُمْ؛ (الانعام:112) و در حقیقت شیطان‌ها به دوستان خود وسوسه می‌کنند تا با شما ستیزه نمایند.»

4⃣ به معنای القاء امر به فرشتگان: «إِذْ یُوحِی رَبُّکَ إِلَی الْمَلائِکَهِ أَنِّی مَعَکُمْ؛ (الانفال: 12) هنگامی که پروردگارت به فرشتگان وحی می‌کرد که من با شما هستم.»

5⃣ الهام روحانی به جمادات: «یَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبارَها بِأَنَّ رَبَّکَ أَوْحی لَها؛(الزلزال:5-6) آن روز است که (زمین) خبرهای خود را باز گوید (همان‌گونه) که پروردگارت بدان وحی کرده است.»

6⃣ سخن گفتن باری تعالی با انبیاء: وَ ما کانَ لِبَشَرٍ أَنْ یُکَلِّمَهُ اللَّهُ إِلاَّ وَحْیاً أَوْ مِنْ وَراءِ حِجابٍ أَوْ یُرْسِلَ رَسُولاً فَیُوحِیَ بِإِذْنِهِ ما یَشاءُ إِنَّهُ عَلِیٌّ حَکیم(الشورى: 51)براى هیچ بشرى ممکن نیست که خداوند با او سخن گوید مگر به الهام یا از پس پرده یا [اینکه‏] رسولى بفرستد و [آن رسول‏] به حکم او (خداوند) هر چه را [خداوند] بخواهد، نازل کند. که او بلند مرتبه فرزانه است.

💠 انواع وحی بر پیامبران(براساس آیه 193 و 194 سوره الشعرا)

1⃣ تکلم مستقیم و بدون واسطه

2⃣ تکلم خداوند از وراى حجاب

3⃣ دریافت وحی از طریق فرشته الهی

💠 مراحل وحی

1⃣ به شکل رویای صادقه هچون روشنی بامداد.

2⃣ در دل با فرشته وحی ارتباط برقرار میکرد صرف علم یقین به وحی الهی نه الهام.

3⃣ فرشته وحی به سیمای مردی آراسته پیدا می شد.

4⃣ پیام چون آوای جَرَسی بر گوش می نشیند (این سخت ترین حالت بود.)

5⃣ جبرئیل به سیمایی که آفریده شده،پدیدار می شد.

6⃣ پیامبر صلی الله علیه و آله در آسمانها بود، پیام خدا را،بی حرف و صوت،بدون واسطه و پیام آور دیگری دریافت می کرد؛ همچون در نماز و... 

7⃣ همچون موسی، وحی الهی را مستقیم و بی واسطه می شنید، اما چیزی دیده نمیشد.

💠 مواقع نزول وحی

✅ گاهی در پی حوادث و یا مسائلی، مستقیم و یا غیر مستقیم، که از پیامبر سوال می شد پاسخ آن با وحی داده می شد.

✅ وحی در حالات مختلف فرود می آمد همچون وقتی که پیامبرصلی الله علیه و آله سوار بود، مشغول غذا خوردن بود و یا بر فراز منبر بود و... چنین نبود که هر وقت پیامبر انتظار دارد همان موقع وحی نازل شود.

💠 حالات وحی  و تحوالات پبامبر (بر اساس اخبار و روایات)

🌼 دریافت وحى در یک گفتگوى عادى، چون سخن گفتن دو مرد با هم.

🌼 شنیدن بانگ جرس و یا آواى کوبیدن دو فلز بهم و یا صداى زنبور عسل.

🌼 در آغاز، پیامبر صلی الله علیه و آله به هنگام دریافت وحى، زبان خود را تند و سریع به آیات وحى شده مى‏گرداند که دستور رسید در این کار عجله نکند.

🌼 دریافت وحى به شکل دمیدن در ذهن و عقل.

🌼 گاهى حال التهاب و برافروختگى داشت که براى تسکین آن حضرت را با آب سرد شستشو مى‏دادند و او را مى‏پوشاندند.

🌼 یا چنان گرم مى‏شد که در روز سرد عرق از سر و پیشانیش مى‏ریخت.

🌼 گاهى با پارچه‏اى سر و یا بدن را مى‏پوشاند.

🌼 زمانى رنگ رخسارش به قرمزى و یا کبودى مى‏زد.

🌼 وقتى هم خواب‏آلوده مى‏نمود. یا به اغماء و غشى دچار مى‏شد.

🌼 هنگامى هم نگاه به آسمان و جوانب خود مى‏دوخت و سرى تکان مى‏داد و یا سر را به پائین مى‏انداخت.

🌼 گاهى رنج شدیدى تحمّل مى‏کرد، ولى زمانى هم سبکتر بود.

🌼 وقتى چنان سنگین مى‏شد که چارپائى که سوار بود از رفتن باز مى‏ماند و یا با زانو به پیش گردن چارپا مى‏زد، و یا زانوئى که زیر پایش قرار گرفته بود به شدّت فشرده مى‏شد.

🌼 گاهى دچار سردرد مى‏شد. (به نقل از تاریخ قرآن رامیار، صص108و109)

💠 تحَنُّث

✅ درلغت: 

 ♦️ حنْث: گناه بزرگ 

♦️ تحَنُّث(باب تفعل=معنای مخالف): تعبُّد، تألُّه، تَبَرُّر، کاری است که بدان وسیله از گناه دوری جویند و خدا را عبادت کنند.

💠 در اصطلاح:

♦️رسول خدا صلی الله علیه و آله پیش ازبعثت هر از چند گاهی به نماز در غار حراء رفته و گوشه گیری اختیار میکردند که این گوشه گیری را«تحنّث»گویند.

🌸رسول خدا صلی الله علیه و آله با این تحنث اعتراض خود را به آیین شرک، کفر و بت پرستی اعلام میکردند. در یکی از همین تحنث ها بود که رسول خدا به پیامبری مبعوث شدند.

🌸بعد از بعثت گوشه گیری و فاصله گرفتن از مردم خاتمه یافت ولی جای خود را به اعتکاف داد و جالب اینست که بدانیم اعتکاف گوشه گیری میباشد اما نه دور شدن ازمردم بلکه درمسجد جامع برگزار میشود.

لینک های این مطلب در تلگرام

https://t.me/quranied/124

https://t.me/quranied/132

بررسی نزول قرآن کریم

نزول قرآن

💠در لغت:

✅ واردشدن درجایی(متعدی: انزال: قراردادن چیزی درجایی): وَ قُلْ رَبِّ أَنْزِلْنی‏ مُنْزَلاً مُبارَکاً وَ أَنْتَ خَیْرُ الْمُنْزِلین. (المؤمنون: 29)

✅ سراشیب شدن چیزی ازبالا به پایین یا فرود ازجای عالی به دانی و زمانی (باب افعال(انزل یُنزِلُ اِنزال): فرود آمدن.): وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماء...(البقرة: 22)

♦️معانی دیگر انزال در قرآن:

🔹مهیا کردن، آماده گردانیدن: ...وَ أَنْزَلْنَا الْحَدیدَ فیهِ بَأْسٌ شَدید...(الحدید: 25)

🔹آفریدن و خلق کردن: ... وَ أَنْزَلَ لَکُمْ مِنَ الْأَنْعامِ ثَمانِیَةَ أَزْواج...(زمر:6)

💠 در اصطلاح:

✅نزول و تنزیل قرآن از مبدأ ربوبی به معنی نزول معنوی است، یعنی از مقام بالا و مقام رب (خدا) به مقام پائین (رسول اکرم) و سپس به مرتبه پائین‌تر یعنی مردم، ابلاغ شده است. این نزول نه تنها موجب کسر مقام قرآن نشد بلکه موجب ارتقای پیامبر اکرم نیز شد.

💠 انواع نزول:

1⃣ تدریجی یا نجومی: یعنی قرآن در طول دوران رسالت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بصورت تدریجی و آیه به آیه نازل شد.

2⃣ دفعی: یعنی به یکباره قرآن بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نازل شد.

💠 نزول تدریجی:

آنچه مسلم است قرآن کریم دارای نزول تدریجی و آن هم طی دوران رسالت رسول مکرم اسلام صلی الله علیه و آله بوده است و همه ی مسلمانان آنرا قبول دارند.

♦️ آیات دال بر نزول تدریجی

 🌼 و قُرْآناً فَرَقْناهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلى‏ مُکْثٍ وَ نَزَّلْناهُ تَنْزیلا(الإسراء: 106) -مراد از فرقناه  بخش بخش کردن قرآن است که نتیجه آن نزول تدریجی است-

🌼و قالَ الَّذینَ کَفَرُوا لَوْ لا نُزِّلَ عَلَیْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً واحِدَةً کَذلِکَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤادَکَ وَ رَتَّلْناهُ تَرْتیلا(الفرقان: 32)

💠 حکمت نزول تدریجی قرآن

✅ پایدار ساختن رسول مکرم اسلام صلی الله علیه و آله

کَذلِکَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤادَک(الفرقان: 32) ترجمه:  این‏گونه [قرآن را به تدریج نازل مى‏کنیم‏] تا قلب تو را به آن استوار سازیم.

✅ حفظ وفراگیری قرآن

 وَ قُرْآناً فَرَقْناهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلى‏ مُکْثٍ(الاسراء: 106)

✅ مقتضیات نزول قرآن کریم(یعنی برخی آیات در جواب سوال یا در پی اتفاقی نازل می شد.)

✅ ارشاد مردم به مصدر و منشا قران کریم

💠 نزول دفعی: در اینکه آیا قرآن کریم (علاوه بر نزول تدریجی) بصورت دفعة واحدة هم بر پیامبر نازل شده باشد میان عالمان و دانشمندان اختلاف است برخی آنرا پذیرفته اند(به اشکال مختلف) و برخی آنرا رد می کنند.

💠 آیات دال بر نزول دفعی:

🌼 إنَّا أَنْزَلْناهُ فی‏ لَیْلَةِ الْقَدْر(القدر:1)

🌼 إنَّا أَنْزَلْناهُ فی‏ لَیْلَةٍ مُبارَکَة...(الدخان:3)

🌼 شهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآن‏...(البقرة: 185)

🌼 و ما أَنْزَلْنا عَلى‏ عَبْدِنا یَوْمَ الْفُرْقانِ یَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعانِ ...(الانفال: 41) -مراد از روزی می باشد که دو سپاه درجنگ بدر با هم روبه رو شدند-

💠 اقوال ارائه شده در خصوص نزول دفعی:

1⃣ مراد از انزال درشب قدر، انزال قرآن از لوح محفوظ به آسمان دنیا می باشد و سپس جبرئیل امین طی دوران رسالت رسول خدا به صورت تدریجی از آسمان دنیا به صورت 5 تا 10 آیه یا کمتر یا بیشتر بر رسول خدا آیات را نازل میکرده است:

✅ خبر1: قال الصادق علیه السلام: أُنْزِلَ الْقُرْآنُ جُمْلَةً وَاحِدَةً فِی شَهْرِ رَمَضَانَ إِلَى بَیْتِ الْمَعْمُورِ(یعنی: خانه آباد، مکانی معنوی، مکانیست موازی با خانه کعبه به سمت بالاکه فرشتگان درحال طواف می باشند.) ثُمَّ أُنْزِلَ مِنَ الْبَیْتِ الْمَعْمُورِ فِی مُدَّةِ عِشْرِینَ سَنَةً.(امالی صدوق، ص62)

✅ خبر2:  ابن عباس: أنزل القرآن فی لیلة القدر جملة واحدة إلى سماء الدنیا، و کان بمواقع النجوم‏(الاتقان سیوطی،ج1، ص156)

2⃣ در شب قدر هر سال، آن مقدار آیاتی که قرار بود درطول سال بر پیامبراکرم صلی الله علیه و آله نازل شود از لوح محفوظ به آسمان دنیا می آمد و سپس به صورت تدریجی برحضرت نازل می شده است.

3⃣ مراد از انزال درلیله القدر آغاز وحی و شروع نزول قرآن کریم بوده است. موافقان: زمخشری در الکشاف، بیضاوی، شیخ محمد عبده در المنار،  شیخ مفید، سید مرتضى و ابن شهر آشوب.

4⃣ مراد از نزول قرآن در شب قدر، نزول روح قرآن (مفاهیم و حقایق و مقام احکام) و اهداف کلی که قرآن کریم به آن توجه دارد آن هم به رسول خدا صلی الله علیه و آله می باشد. زنجانی در تاریخ القرآن و علامه طباطبایی.

5⃣ مراد نزول دفعی است آن هم یکباره برسول خدا صلی الله علیه و آله.

♦️ دلیل: وَ لا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ یُقْضى‏ إِلَیْکَ وَحْیُه...(طه:114) ترجمه:  و در [خواندن‏] قرآن پیش از آنکه وحى آن بر تو انجام پذیرد.

♦️ و آیه: لا تُحَرِّکْ بِهِ لِسانَکَ لِتَعْجَلَ بِه (القیامة : 16)ترجمه: زبانت را بخاطر عجله براى خواندن آن [قرآن‏] حرکت مده.

🔹گاه رسول خدا پیش از آنکه وحی برحضرت تمام بشود از آنجا که آیات را میدانستد در خواندن عجله میکردند، این عجله دال بر آگاهی حضرت است.

💠 حکمت نزول دفعی:

1⃣ بزرگداشت قرآن کریم که از طریق نزول دفعی به ساکنان آسمانهای هفتگانه اعلام میشود که این آخرین کتاب آسمانی است که به جامعه انسانیت ارائه میشود.(تفخیم مُنزَل)

2⃣ تا بیان شود رسول خدا درمقام مقایسه بادیگر پیامبران منزلت والایی دارد.(تفخیم منزل علیه)

3⃣ تا به ساکنان آسمان ها اعلام شود که امت رسول خدا بهترین امت ها که برآنها کتاب نازل شده است.(تفخیم مُنزل الیهم)

لینک منبع در تلگرام:

https://t.me/quranied/117