تعریف علوم القرآن‏

 تعریف علوم القرآن‏

💎 مقصود از علوم القرآن (به لفظ جمع، نه علم القرآن به لفظ مفرد)، گروهى از معارف متصله به قرآن است، که به نحوى از انحاء، به طور خاص، خادم فهم قرآن باشند، مانند: علم الرسم، علم القراءات، علم اسباب النزول، علم الناسخ و المنسوخ، علم إعراب القرآن، علم غریب القرآن، علم المحکم و المتشابه، و غیره. قید «به طور خاص» براى آن است که بعضى از علوم را- هر چند به طور مقدمى در فهم قرآن دخیل باشند، مانند صرف و نحو- خارج کند، نه علم إعراب القرآن را که به طور خاص در فهم قرآن دخیل است.

💎 به عبارت دیگر، علوم القرآن آن دسته از علومند که مستقیما و بلا واسطه در فهم قرآن دخیلند، مانند علم ناسخ و منسوخ؛ و به آن دسته از علوم که در فهم قرآن و غیر قرآن‏ دخیلند (مانند صرف و نحو) اصطلاحا علوم القرآن نمى‏گویند.

💎 این مرکّب اضافى، یعنى علوم القرآن، بعد از نقل اصطلاحى، علم شخصى است براى فنى که شامل همه علوم خادم در فهم قرآن است. بنابر این مدلول تضایفى قبل از نقل آن، با مدلول اصطلاحى بعد از آن، مغایرت دارد. گوئى علوم القرآن، بعد از علمیت، وحدتى انتزاعى یافته و یک علم است که مسائل آن، علوم مختلفه‏اى است که به طور خاص، خادم فهم قرآنند. 

فایل صوتی تعریف علوم قرآن

برای دانلود صوت تعریف علوم قرآن توسط استاد مهدوی راد کلیک بفرمایید.

اولین و آخرین آیات نازل شده‏

اولین و آخرین آیات نازل شده‏

♦️ اختلاف نظراتى بین مفسرین قرآن کریم در اینکه اولین و آخرین آیه نازل شده کدام است وجود دارد؛ اکثر مفسرین معتقدند اولین آیات نازل شده پنج آیه اول سوره علق است.

«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏، اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ‏، خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ‏، اقْرَأْ وَ رَبُّکَ الْأَکْرَمُ‏ الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ‏، عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ یَعْلَمْ».

♦️ بعضى دیگر سوره مدثر را اولین آیات نازل شده مى‏دانند.

♦️ برخى از مفسرین سوره حمد را اولین سوره کامله می دانند. 

در اینکه آخرین آیات نازل شده کدام است نیز بین مفسرین اختلاف نظراتى وجود دارد ولى از چند آیه ذیل خارج نیست.

مشهور اقوال مفسرین این است که آخرین آیات نازل شده، آیات 128 و 129 سوره توبه است.

«لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ‏ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِیَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ».

♦️ برخى دیگر از مفسرین موارد ذیل را بعنوان آخرین آیات نازل شده برشمرده‏اند.

1- آیه 281 سوره بقره‏ «وَ اتَّقُوا یَوْماً تُرْجَعُونَ فِیهِ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ تُوَفَّى کُلُّ نَفْسٍ ما کَسَبَتْ وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ».

2- آیه 3 سوره مائده‏ «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ‏

لَکُمُ الْإِسْلامَ دِیناً».

3- آیات 278 و 279 سوره بقره‏ «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِیَ مِنَ الرِّبا إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ إِنْ تُبْتُمْ فَلَکُمْ رُؤُسُ أَمْوالِکُمْ لا تَظْلِمُونَ وَ لا تُظْلَمُونَ».

4- آیه 176 سوره نساء «یَسْتَفْتُونَکَ قُلِ اللَّهُ یُفْتِیکُمْ فِی الْکَلالَةِ ... وَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْ‏ءٍ عَلِیمٌ».

♦️ در اینکه آخرین سوره نازل شده کدام سوره است نیز اختلاف نظراتى وجود دارد ولى مشهور مفسرین بنابر روایتى از ابن عباس عقیده دارند سوره نصر آخرین سوره نازل شده بر پیامبر صلى الله علیه و آله است.

شناخت آیات مکى و مدنى‏

شناخت آیات مکى و مدنى‏

در تعریف آیات و سور مکّى و مدنى، تعاریف مختلفى مطرح شده که مهم‏ترین آنها عبارت است از:

🌼 1. تقسیم‏بندى زمانى: آنچه تا زمان هجرت پیامبر اکرم- صلّى اللّه علیه و آله- به مدینه نازل شده مکّى است و آنچه بعد از ورود ایشان به مدینه نازل شده مدنى است.

این تعریف مشهورترین تعاریف مکّى و مدنى است و اغلب دانشمندان بر اساس آن، حکم به مکّى و مدنى سور داده‏اند.

🌼 2. تقسیم‏بندى مکانى: آنچه در مکّه و حوالى آن نازل شده مکّى است و آنچه در مدینه و حوالى آن نازل شده مدنى است .

ازآنجا که این تعریف بر اساس مکان نزول است، لذا برخى از آیات که در مکّه، مدینه یا حوالى این دو شهر نازل نشده، نه مکّى محسوب مى‏شوند و نه مدنى؛ نظیر آیه 45 سوره زخرف.

🌼 3. تقسیم‏بندى بر اساس مخاطب: آنچه مخاطبش اهل مکّه است مکّى و آنچه مخاطبش اهل مدینة است مدنى محسوب میشود .

این تعریف نیز همانند تعریف قبل، عام نیست و تنها تعدادى از آیات را شامل مى‏شود.

✍️ از میان سه تعریف فوق، اوّلین مورد جامع‏ترین، مشهورترین و کامل‏ترین است. ذکر این نکته ضرورى است که اگر بخش عمده‏اى از یک سوره مکّى باشد، آن را مکّى مى‏دانند و اگر بخش اعظم آن مدنى باشد، مدنى خوانده مى‏شود.

✍️ در پایان باید اشاره نمود که: براى تشخیص مکّى یا مدنى بودن سور قرآن کریم راه‏هاى زیر وجود دارد:

1. وجود روایات صحیح و موثّق دالّ بر زمان، مکان یا موضوع نزول سوره.

2. وجود ملاک‏هاى عمومى یا غالب صحیح در سور مکّى و مدنى.

3. سیاق آیات و مطالب موجود در سوره.

🔑 دقیق‏ترین و مطمئن‏ترین راه، سوّمین مورد است که مورد توجّه بسیارى از علما نظیر مرحوم علّامه طباطبایى (ره) بوده است.